Η ανάγκη της φιλοσοφίας

Είναι πολλά αυτά που μας χρειάζονται σ' αυτές τις στιγμές. Πράγματι, είμαστε φτωχοί μέσα σε τόση αφθονία και στις ανέσεις που μας παρέχει μία τεχνολογία στην υπηρεσία των πραγματικών και υποτιθέμενων αναγκών του ανθρώπου. 

Ομως, επαληθεύουμε ότι όσο περισσότερα έχουμε, τόσο περισσότερα χρειαζόμαστε και αυτό αποτελεί έναν φαύλο κύκλο που είναι δύσκολο να σταματήσει, εκτός κι αν καταφέρουμε αυτό που πραγματικά μας χρειάζεται. 

Γι' αυτό λέμε: Χρειαζόμαστε περισσότερο Φιλοσοφία. 

Οταν εξηγούμε τους σκοπούς της Νέας Ακρόπολης, δίνουμε έμφαση στα σεμινάρια Φιλοσοφίας που αναπτύσσουμε με τον κλασικό τρόπο. Και είναι εκεί όπου βάζουμε τον τόνο, δηλαδή στον κλασικό τρόπο, όπου η Φιλοσοφία με την ευρεία έννοια συμπεριλαμβάνει όλο το φάσμα της ζωής και προσπαθεί να απαντήσει όλα τα ερωτήματά της, χωρίς να περιοριστεί στα άκαμπτα πλαίσια που σήμερα την εγγράφουν.

ΣΗΜΕΡΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΑΛΛΑ...

Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς: Μήπως δεν υπάρχει Φιλοσοφία στους σημερινούς καιρούς για να πρέπει να προστρέξουμε στο κλασικό στιλ; Ναι, υπάρχει, αλλά... Δεν θα μπούμε σε λεπτομέρειες των πανεπιστημιακών προγραμμάτων ούτε σ' αυτά που υπαγορεύουν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. 

Υπάρχουν μαθήματα Φιλοσοφίας, αλλά αυτή η ύλη γεμίζει ή όχι τη ζωή όσων τη διδάσκονται, όχι τόσο σύμφωνα με τα προγράμματα, αλλά σε σχέση με τους καθηγητές που τη διδάσκουν. 

Μόνο αυτοί που αφοσιώνονται με πραγματική αγάπη στη δουλειά τους καταφέρνουν να γίνουν κατανοητοί από τους μαθητές και ξυπνούν ένα συναίσθημα αναζήτησης και συνάντησης.

Οι υπόλοιποι δημιουργούν ένα θλιβερό νοητικό χάος που καταλήγει στους γνωστούς τρόπους που χρησιμοποιούνται για να χαρακτηριστεί η Φιλοσοφία: ασυναρτησίες περίεργων λέξεων και ανυπόφορων και άχρηστων εννοιών. Αυτή είναι η βαριά και άδικη κατάρα που υποφέρει η Φιλοσοφία: να είναι άχρηστη.

Δεν χρειάζεται για τίποτα το πρακτικό ούτε δίνει λεφτά. Δηλαδή, για να τα βγάλει πέρα στη ζωή σ' αυτό το έδαφος πρέπει να ασχοληθεί κανείς με τον εκπαιδευτικό τομέα (και όχι πάντα με καλή διάθεση) ή να έχει την απίστευτη τύχη να εκδώσει κάποιο βιβλίο που να διαβαστεί και να γίνει αποδεκτό. 

Ακόμη αντηχούν οι ήχοι της πολεμικής που έγινε στην Ισπανία όταν αποφασίστηκε να βγει αυτή η ύλη από τα προγράμματα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Χωρίς να ειπωθεί ξεκάθαρα, αφηνόταν να διαφαίνεται η ιδέα "αχρηστίας". Διαμαρτυρήθηκαν καθηγητές και μαθητές και ήταν ευχάριστο το γεγονός ότι μερικοί τόλμησαν να βεβαιώσουν ότι χωρίς Φιλοσοφία οι νέοι δεν θα μάθαιναν να σκέπτονται. 

Και δεν είναι εκεί, ίσως, ο κόμπος του ζητήματος; Ισως αυτό που πράγματι ενδιαφέρει -δεν θα μπορούσα να πω ποιους, αλλά πρέπει να υπάρχουν πάνω από ένας- είναι να μη σκέπτεται ο νεαρός κόσμος και να αφήνεται να παρασυρθεί από τα αποβλακωτικά ρεύματα της μόδας. 

Δεν θα ήταν μήπως πολύπλοκο να χειραγωγηθεί μία νεολαία με ικανότητα να σκέπτεται; Σε ποια κατάσταση μένουν αυτοί που, επιτέλους, καταφέρνουν να τελειώσουν την πανεπιστημιακή φιλοσοφική σχολή; 

Μετά από κάποια χρόνια εργασίας, στο νου τους βράζουν εκατοντάδες αντιφατικές ιδέες στοχαστών διαφόρων εποχών, χωρίς να μπορεί κανείς να βρει το νήμα που ενώνει τις ιστορικές περιόδους και τις σκέψεις που προκύπτουν.

Ο νέος σημερινός φιλόσοφος (μπορεί όμως να ονομαστεί φιλόσοφος όποιος τελειώνει αυτές τις σπουδές;) ζει στη σύγχυση, ή τείνει για εκείνες τις δοξασίες που με επιδέξιο τρόπο του παρουσιάστηκαν ως οι "καλύτερες". '

Η νιώθει ανίκανος με τόσα επιχειρήματα που δεν του προσφέρουν λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει καθημερινά. Γι' αυτό, το θέμα δεν είναι ότι λείπει εντελώς η Φιλοσοφία, αλλά...

ΑΛΛΑ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ;

Εχουμε διαβάσει τόσους ορισμούς διαφόρων προελεύσεων, που δεν είναι απλό να μείνουμε με έναν άλλο ακόμα. Ούτε θέλουμε να μπλεχτούμε στην πολεμική που έχουν κατά καιρούς αναπτύξει οι διάφοροι στοχαστές μεταξύ τους. 

Είτε θεωρηθεί μία ξεχωριστή επιστήμη, είτε μία επιστήμη όλων των επιστημών, ή μία μη-επιστήμη, οι σημερινές έννοιες είναι τόσο μπλεγμένες που δυστυχώς δίνουν το δίκιο σ' όσους είναι της γνώμης ότι η Φιλοσοφία δεν έχει σχέση με την ίδια τη ζωή και, επομένως, δεν προσφέρει άλλη χρησιμότητα από μία σκέτη διανοητική άσκηση. 

Και ούτε μας ενδιαφέρει να αναπτύσσουμε το σύνολο των περιστάσεων που μετάλλαξαν την έννοια και το σκοπό της Φιλοσοφίας. Ας αρκεστούμε στο να επισημάνουμε ότι αν σήμερα μπορεί να φανεί κάτι το απρόσιτο και άγονο, όμως στις κλασικές εποχές Ανατολής και Δύσης, η Φιλοσοφία προσπάθησε να ξεδιαλύνει τις μεγάλες ερωτήσεις για το Σύμπαν και τον Ανθρωπο, και κυρίως προσπάθησε να εδραιώσει έναν τρόπο ζωής, μία σημαντική βοήθεια για τον Ανθρωπο ως μέρος του Σύμπαντος.

Αν βασιζόμαστε στις αρχαίες ελληνικές παραδόσεις, αυτός που διατύπωσε πρώτος τον όρο λέγεται ότι ήταν ο Πυθαγόρας, ισχυριζόμενος ότι ο ίδιος δεν ήταν ένας σοφός, αλλά απλώς ένας εραστής της Σοφίας, ένας "φιλόσοφος". Αυτή είναι η πιο απλή και πιο βαθιά εξήγηση που βρίσκουμε. 

Είναι η Αγάπη στη Σοφία αυτή που νικάει τους ανθρώπους, που ανοίγει τα μάτια στον κόσμο, που τον βγάζει από μία εγωιστική απομόνωση, και είναι αυτή που τον κάνει να είναι με υγιή τρόπο ανήσυχος στην αναζήτηση και συνάντηση κάποιων χρήσιμων αληθειών για την ύπαρξή του. 

Η Αγάπη είναι ένας ισχυρός κινητήρας και, όταν η Αγάπη οδηγεί στη Σοφία, πολλές εσωτερικές πόρτες, πριν απαγορευμένες και άγνωστες για τον ίδιο τον εαυτό του, ανοίγονται. Δεν αναζητάει κανείς "την Αλήθεια", τη μεγάλη και μοναδική Αλήθεια, επειδή είναι γνωστό ότι οι άνθρωποι υπόκεινται σε σφάλματα. 

Αλλά ο καθένας, ο κάθε φιλόσοφος με τον τρόπο του, προσπάθησε να βρει κάποια κλειδιά που να επέτρεπαν σε όλους τους ανθρώπους -όχι μόνο τους ίδιους, ατομικά- να φτάσουν κάποιο μέρος, κάποια απόχρωση της Αλήθειας.

ΣΕ ΤΙ ΜΑΣ ΧΡΗΣΙΜΕΥΕΙ;

Μετά από πολλά χρόνια που προσπαθούν να μας πείσουν ότι η Φιλοσοφία δεν χρησιμεύει σε τίποτα, ούτε έχει να κάνει με την πραγματική ζωή, κοστίζει πολύ να ξαναπάρουμε την ιδέα της χρησιμότητάς της. 

Είναι φανερό ότι σαν άσκηση νοητικής οξυδέρκειας δεν αξίζει άλλο παρά για να αναπτύσσει τους διανοητικούς "μυς", για να ακονίζει τις γλώσσες και τις πένες, για να μπορεί να εκφράζεται ή να γράφει κανείς με τρόπο όλο και περισσότερο συγκεχυμένο αν και φαινομενικά μορφωμένο. Αυτή η μορφή Φιλοσοφίας δεν μπορεί να μας βοηθήσει ως ανθρώπους. 

Αλλά ας γυρίσουμε στην πρακτικότητα που προσπαθούμε να παραχωρούμε στη ζωη. Ποιος δεν έχει κάνει στον εαυτό του ερωτήσεις στην παιδική ηλικία, στην εφηβεία, στη νιότη και ακόμα και στην ωριμότητα, μερικές φορές κρυμμένες για να μην αποδείξουμε αδυναμία ή άγνοια; 

Πόσες φορές αυτές οι ερωτήσεις δεν έμειναν αιωρούμενες στην διάσταση του αδύνατου και απρόσιτου; Πόσες φορές δεν έχουμε βασανιστεί σκεπτόμενοι τη γέννηση και το θάνατο, την αρρώστια και τα γηρατειά; Πόσες φορές δεν έχουμε ψάξει μία απάντηση για τον κόσμο και την παρουσία μας σ' αυτόν; 

Πόσες φορές δεν έχουμε περιφερθεί γύρω από την ιδέα του Θεού, μερικές φορές για να την αρνηθούμε εξαιτίας της περιπλοκότητάς της, μερικές άλλες φορές για να την αφήσουμε να ζει σαν ένα αδύνατο για μετάφραση συναίσθημα; Πόσες φορές δεν έχουμε χρειαστεί τη Φιλοσοφία για να βοηθηθούμε μέσα στις αμφιβολίες, την αγωνία και την απελπισία;

Ξέρουμε ότι η Φιλοσοφία δεν χρησιμεύει για να μας κάνει σοφούς ούτε για να βρούμε το κλειδί όλων των μυστηρίων του Σύμπαντος. 

Αλλά ξέρουμε ότι μας χρησιμεύει για να ξεκαθαρίσουν κάποιες αβεβαιότητες, για να χρησιμοποιήσουμε το δικό μας νου, για να θέσουμε στον εαυτό μας όχι μόνο ερωτήσεις, αλλά και να τολμήσουμε να σκιαγραφήσουμε απαντήσεις. 

Ξέρουμε ότι δεν ξέρουμε, όπως καλά έλεγε ο Σωκράτης, αλλά γι' αυτό η Φιλοσοφία μας βάζει στο δρόμο της γνώσης. Σιγά σιγά, χωρίς βιασύνη, χωρίς άγχος, αποδεχόμενοι την άπειρη ποικιλία βεβαιοτήτων που αποκτούμε.

Η Φιλοσοφία χρησιμεύει για να ζούμε. Είναι μία τέχνη πολύ δύσκολη με την οποία κανείς δεν ασχολείται και της οποίας κανείς δεν φαίνεται να γνωρίζει την τεχνική. 

Απλώς ερχόμαστε στη ζωή και αφήνουμε το ένστικτο να υπαγορεύει τους κανόνες του παιχνιδιού, ή τους παραμορφώνουμε σύμφωνα με συγκεκριμένες παροδικές αποδοχές. Αλλά το Ζην, με κεφαλαία, είναι κάτι διαφορετικό. 

Είναι να ξέρουμε ποιοί είμαστε, ότι δεν είμαστε οι μοναδικοί, ότι αυτές που μας φαίνονται οδυνηρές δοκιμασίες και δυσκολίες δεν είναι άλλο παρά σκαλοπάτια για να μάθουμε να τα καταφέρουμε μόνοι μας, να τα βγάλουμε πέρα με τα δικά μας μέσα. 

Είναι να διαισθανθούμε ότι πηγαίνουμε προς κάποιον άλλο χρόνο-χώρο και ας μην είναι αυτός που τώρα γνωρίζουμε. Είναι να αντιλαμβανόμαστε ένα νήμα συνάφειας που μπορούμε να ονομάσουμε -αν θέλουμε- αιωνιότητα.

Η Φιλοσοφία χρησιμεύει για να αιτιολογήσουμε τη Ζωή και όχι να αφηνόμαστε να παρασυρθούμε από αυτή. Χρησιμεύει για να αξιολογήσεις όλα τα ζωντανά όντα και όχι μόνο τα ανθρώπινα. 

Χρησιμεύει για να κοιτάζεις τον ουρανό και τη γη, για να σκαλίζεις στο βάθος της γης και για να τρυπήσουμε τη βαθύτητα του ουρανού, για να δούμε γύρω γύρω, για να αισθανθούμε, για να σκεφτούμε. 

Για να είμαστε φιλόσοφοι συνειδητοί των ερωτήσεών τους και των απαντήσεών τους, μη οριστικών, αλλά που οδεύουν προς μία βαθμιαία κατανόηση της Αλήθειας. Κανείς δεν θα μας πληρώσει γι' αυτό. 

Δεν θα κερδίσουμε τα προς το ζην με αυτό τον τρόπο, αλλά θα κερδίσουμε το να ξέρουμε να ζούμε και θα είμαστε αρκετά πλήρεις με την ίδια τη δική μας εσωτερική σιγουριά και αυτοπεποίθηση.

ΠΟΙΟΙ ΤΗ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ;

Ολοι. Η Φιλοσοφία δεν είναι ιδιοκτησία αυτών που μπορούν να σχηματίσουν θεωρίες περισσότερο ή λιγότερο καλά εκθετειμένες, χειριζόμενοι μία γλώσσα που δε συνηθίζει να είναι προσιτή σ' αυτούς που δεν έχουν κάνει ειδικές μελέτες. 

Η Φιλοσοφία, ως τρόπος ζωής, ως αναζήτηση της γνώσης, είναι για όλους και σε όλους χρειάζεται αυτή η δυνατότητα να αναρωτηθούν ελεύθερα πάνω στις διάφορες όψεις του όντος και του κόσμου. Να αναρωτηθεί κανείς είναι ένας τρόπος ζωής. 

Και αν, αφού βρήκαμε κάποιες βασικές απαντήσεις βάσης που προσαρμόζονται στις ανάγκες μας, μπορούμε να τις εφαρμόσουμε καθημερινά, καλύτερα. Αυτό είναι που μας μετατρέπει όλους σε φιλοσόφους και όχι οι πανεπιστημιακοί τίτλοι που, το πολύ, βεβαιώνουν ότι έχουμε παρακολουθήσει μαθήματα σε μία σχολή, αλλά όχι ότι έχουμε μάθει να σκεπτόμαστε και να ζούμε. 

Ούτε μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η Φιλοσοφία είναι μία απασχόληση που ταιριάζει στους ενήλικες. Ως ζωτική έκφραση εκδηλώνεται στα παιδιά και στα πρώτα τους "γιατί", και στους νεαρούς, τους γεμάτους ερωτηματικά και έκπληξη μπρος στη δική τους ανάπτυξη και μπρος σε ένα περιβάλλον που τους είναι ελκυστικό και συνάμα ταραχώδες.

Η απόδειξη αυτής της πολυποίκιλης χρησιμότητας της Φιλοσοφίας βρίσκεται στην επιτυχία που γνώρισε το βιβλίο "ο Κόσμος της Σοφίας" του Jostein Gaarder, κρατώντας στη διάρκεια περισσοτέρων από 40 συνεχόμενες εβδομάδες -τουλάχιστον στην Ισπανία- την πρώτη θέση ανάμεσα στα περισσότερο πουλημένα βιβλία. 

Και το αξιοπερίεργο και ευχάριστο της περίπτωσης είναι ότι αυτοί που είναι πιο παθιασμένοι με το έργο, είναι οι έφηβοι και οι νέοι, που αισθάνονται σαν σε πορτραίτο σ' αυτό το μυθιστόρημα μυστηριώδους αναζήτησης κάποιων αληθειών που ενδιαφέρουν όλους. 

Μπορεί να είναι ότι αυτό το μυθιστόρημα, όπως διευκρινίζει ο ίδιος ο συγγραφέας του, έχει αποφύγει τις υπερβολικά σοβαρές θέσεις των φιλοσοφικών δοξασιών ή τη σκοτεινή γλώσσα που χρησιμοποιούν κάποιοι στοχαστές και καθηγητές.

Και εκεί εδρεύει το κλειδί της επιτυχίας του: το να μπορέσει να απαντήσει σε μία ζήτηση με απλό και χρήσιμο τρόπο, έτσι όπως μόνο μπορεί να το κάνει η Φιλοσοφία. "Ποιός είσαι;" "Από πού έρχεται ο κόσμος;" Και ποιός δεν χρειάζεται απάντηση που να τον ενθαρρύνει να συνεχίζει να ψάχνει σ' αυτές τις όψεις;

ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Οντως, χρειαζόμαστε πιο πολύ Φιλοσοφία, αλλά πραγματική Φιλοσοφία, τόσο απλή και τόσο βαθιά όπως η ίδια η ζωή είναι. Δεν χρειαζόμαστε τεχνητές περιπλοκότητες ούτε κριτικές για όσα οι μεν ή οι δε έχουν γράψει στη διάρκεια της Ιστορίας. 

Ποιός έχει τόση σοφία για να μπορέσει να κριτικάρει τους μεγάλους στοχαστές εν ονόματι μίας Αλήθειας που ούτε καν έχει φθάσει; 

Ενα είναι η απλή βαθύτητα του Σύμπαντος και του ανθρώπου -για να μην εισαγάγουμε το μυστήριο του Θείου- και ένα άλλο πολύ διαφορετικό είναι το πολύπλοκο δίκτυ θεωριών που δεν οδηγούν πουθενά ούτε λύνουν τη φυσική ανησυχία όλων όσων χρειαζόμαστε Φιλοσοφία.

Η Φιλοσοφία πρέπει να είναι φυσική, τόσο όσο είναι όλα όσα υπάρχουν. Πρέπει να συμμορφώνεται προς τη Φύση, όχι μόνο σαν περιβάλλον αλλά και όσον αφορά τους νόμους που όλα τα διέπουν, από το Θεό μέχρι ένα μικρόβιο. 

Σήμερα το πρόβλημα φαίνεται να εδρεύει στο να κλείσουμε τις ιδέες κάτω από κατανοητά για κάποιους λίγους μυημένους στην ύλη κλειδιά. Ετσι η Φιλοσοφία γίνεται ψευδώς εσωτερική και δίνει το δίκαιο σ' αυτούς που δυσφημούν τον εσωτερισμό σαν μία μορφή αποκρυφισμού. 

Εσωτερικά είναι όλα όσα αγνοούμε -που είναι αρκετά- και ο ρόλος της Φιλοσοφίας έγκειται στο να ελαττώνει βαθμιαία το σκοτάδι της άγνοιας για να το μετατρέψει στη λαμπρότητα της γνώσης.

Πέρα από μόδες ο μεγάλος φιλόσοφος Πλάτων έλεγε στο έργο του "Παρμενίδης" :

"Είναι όμορφο και θείο η φλογερή ορμή που σε εκτοξεύει στους λόγους των πραγμάτων. Αλλά εξασκήσου και εκπαιδεύσου σ' αυτές τις ασκήσεις που φαινομενικά δε χρησιμεύουν για τίποτα, και που ο λαός ονομάζει λεπτή περιττολογία, ενώ είσαι ακόμα νέος. Αντίθετα, η αλήθεια θα σου φύγει από τα χέρια".

Δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο κάτω από τον ήλιο... Ούτε ο χρόνος που περνάει μπορεί να παραμορφώσει αυτό το πρωταρχικό πνεύμα που μας κάνει να τείνουμε προς τη Φιλοσοφία και που, όταν εκδηλώνεται, μιλάει ξεκάθαρα για τη νιότη αυτού του πνεύματος, όσα φυσικά χρόνια και να έχει.

Για κάποιο λόγο επίσης οι κλασικοί Ελληνες είχαν ανακαλύψει ότι η "Χρυσή Αφροδίτη" -ή η αιώνια νιότη- σφύζει στις καρδιές που ποτέ δεν κλείνονται στα αινίγματα της Ζωής, αλλά βγαίνουν αποφασιστικά να τα κατακτήσουν.

Της Delia Steinberg Guzman Διεθνής Διευθύντρια της "Νέας Ακρόπολης" Σταυρός των Παρισίων σε Επιστήμες, Τέχνες και Γράμματα, από το Πανεπιστήμιο της Σορβόνης.

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

Ο πόλεμος και η αρμονία των αντιθέτων (Ηράκλειτος)

Τραγικός στοχαστής εμφανίζεται κατ' εξοχήν ο Ηράκλειτος στη θεωρία του για τον πόλεμο και τη σύγκρουση, που αποτελεί µια από τις σημαντικότερες θεματικές του κοσμολογικού οράματός του.

Κατά τον Ηράκλει­το:

Η φύση αγαπά τις αντιθέσεις και ξέρει να χειρίζεται τη σύνθεσή τους για να παράγει την αρμονία.

Αυτή όμως, η κερδισμένη µ' αντίτιμο τη σύγκρουση, ενότητα διατηρείται ως ένταση μεταξύ αντίρροπων στοιχείων, που τείνουν συνεχώς να αποχωρισθούν το ένα από το άλλο ή να αλληλοκαταστραφούν.

Σ' ένα σύγγραμμα, που στο παρελθόν είχε αποδοθεί εσφαλμένα στον Αριστοτέλη, το Περί κόσμου, βρίσκουμε το ακόλουθο, ηρακλείτειας, αναμφίβολα έμπνευσης χωρίο, που κλείνει άλλωστε µε πα­ράθεση του Εφέσιου:

Αγαπάει και η φύση τα αντίθετα, και µ' αυτά, όχι µε τα όμοια, δη­μιουργεί τη συμφωνία∙ έτσι γίνεται και ενώνει, λόγου χάρη, το αρσε­νικό µε το θηλυκό, όχι όμως και το κάθε ον µε το όμοιό του, και πραγ­ματώνει την πρώτη ομόνοια µε την ένωση των αντιθέτων κι όχι των ομοίων.
Φαίνεται πως και η τέχνη κάνει το ίδιο, µε το να μιμείται τη φύση.

Η ζωγραφική, αναμειγνύοντας τα άσπρα και τα µαύρα χρώ­ματα, τα κίτρινα και τα κόκκινα, πετυχαίνει να συμφωνούν οι εικό­νες µε το μοντέλο. Η μουσική, συνδυάζοντας τους ψηλούς ήχους µε τους χαμηλούς, τους μείζονες και τους ελάσσονες, µε διαφορετικές φωνές, δημιουργεί µια μοναδική αρμονία.
Η γραμματική µε τη μείξη των φωνηέντων και των συμφώνων χτίζει όλη της την τέχνη.

Αυτό υποστήριξε και ο Ηράκλειτος, ο επονομαζόμενος Σκοτεινός:

“Oι συνδέσεις γίνονται από όλα κι από τα όχι όλα, ομόνοια-διχό­νοια, συμφωνία-ασυμφωνία: απ' όλα γεννιέται το Ένα και από το Ένα όλα” (απ. 10).
Έτσι "τα αντίθετα ταιριάζουν, απ' τις διαφορές γεννιέται η ωραία αρμονία. Τα πάντα γίνονται µε την πάλη" (απ. 8).

Θα πρέπει λοιπόν να διακηρύξουμε μαζί του πως «ο πόλεμος είναι ο πα­τέρας όλων» (απ. 53): ο πόλεμος είναι συμπαντικός, η ίδια η δικαιοσύνη, στο μέτρο που τείνει να εναρμονίζει τα αντίθετα δεν είναι παρά πάλη.
Τα πάντα γεννώνται μέσα από τη σύγκρουση και την αναγκαιότητα (απ. 80).

Αυτή η πάλη των αντιθέτων, κατά βάθος, δεν είναι άλλο από αυτή την ίδια την τραγωδία, που αντιπαραθέτει το Ένα στην πολλαπλότητα και τα πολ­λά στο Ένα.

 Πράγματι, εφόσον τα πάντα γεννώνται από το 'Ένα και το Ένα από τα πάντα, κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης είναι, λοιπόν, που η πολλαπλότητα ξεπηδά από το Ένα, που την γεννά και το οποίο αυτή αποχωρίζεται∙ κι είναι, ακριβώς, μέσα από µια άλλη σύγκρουση που η πολλαπλότητα τείνει να αρνηθεί τον εαυτό της και να ανακαλύψει και πάλι το αντίθετό της που, παρ' ότι γεννημένη μέσα του, κάποτε εγκατέλειψε.

Συνεπώς «ο δρόμος που ανεβαίνει κι αυτός που κατεβαίνει είναι ένας και αυτός» (απ. 60). Η Ταυτότητα διατρέχει τη Διαφορά και η Διαφορά εγ­καθίσταται στην ίδια την καρδιά της Ταυτότητας.
Εξού και η ιδέα πως και «μέσα µας είναι το ίδιο: ζωντανό και νεκρό, ξύπνιο και κοιμισμένο, νέο και γηραιό∙ γιατί αυτά, όταν μεταβάλλονται, γίνονται εκείνα εκεί κι εκείνα, όταν µε τη σειρά τους μεταβάλλονται, γίνονται αυτά» (απ. 88).

Η ενότητα άρα συγκροτείται από αντίρροπες τάσεις και ο βρυχηθμός των αντιθέτων στοιχειώνει την καρδιά της αρμονίας:

«Δεν καταλαβαί­νουν πως αυτό που αντιτίθεται στον εαυτό του βρίσκεται ταυτόχρονα σε αρμονία µε τον εαυτό του, ακριβώς όπως οι αντίθετες εντάσεις του τόξου και της λύρας» (απ. 51).

Η ηρακλείτεια φιλοσοφία του Λόγου, τραγική ήδη στην ουσία της, προεκτείνεται, κατ' αυτόν τον τρόπο, σε µια φιλοσο­φία του σπαραγμού που, αν επιμένει στη λανθάνουσα αρμονία και την ει­ρήνη του βάθους, υπογραμμίζει ωστόσο έντονα τις χίλιες και µια όψεις του πολέμου, που τα αντίθετα, πράγματα ή όντα, διεξάγουν στην επιφάνεια.

 Πηγή: Jean Brun, “Οι Προσωκρατικοί”, Εκδ. Χατζηνικολή, Μετάφραση, Ανδρέα Τάκη,1992.

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

Λιαντίνης – Αδικία και Τίση

Είκοσι τρεις λέξεις απόμειναν από τα γραπτά του Αναξίμανδρου. Λιγότερες από τις ώρες της μέρας. Δεν ξέρουμε αν ο χρόνος στάθηκε με δικαιοσύνη πάνω από το έργο αυτού του εξαιρετικού ανθρώπου. Εάν θά ‘πρεπε ή όχι περισσότερα λόγια του να περάσουν τον ποταμό της λήθης και να σωθούν.

Εκείνο που ξέρουμε είναι πως ο Αναξίμανδρος μίλησε για τη δικαιοσύνη του χρόνου μ’ ένα τρόπο που κανείς πριν απ’ αυτόν δεν υποψιάστηκε, και κανείς ύστερα από κείνον δεν μπόρεσε να ξεπεράσει.  Είναι κατά τούτο ο πρώτος νομοθέτης όχι μόνο σε πανανθρώπινη, αλλά και σε παγκόσμια βάση.

Η ιδέα του για τη δικαιοσύνη και την αδικία, πέρα από τα στενά όρια του ανθρώπου, περιχωρεί και τα απεριόριστα πεδία των πραγμάτων και των δράσεων. Και το εύρος της δικής μας ερμηνείας δεν πρόκειται να συμπέσει με το εύρος της δικής του σύλληψης, εάν, υπερβαίνοντας την κοσμική, δεν καλύψει και την οντική περιοχή. Ο Αναξίμανδρος ατένισε την ιδέα της δικαιοσύνης του σύμπαντος.

Μέσα από τις ελάχιστες λέξεις των πέντε αποσπασμάτων του μπορούμε να αναστυλώσουμε την εικόνα μιας αποίητης και απαραποίητης Θέμιδας, που πληρώνει το χώρο και αποληθαργεί το χρόνο.

Για να κατανοήσουμε σωστά τη διδασκαλία του για την αδικία και την πληρωμή, και να μπορέσουμε ακολούθως να εκτιμήσουμε από την άποψη της αγωγής την απόσταση ανάμεσα στον ανθρωπολογικό τύπο που υποδεικνύει η θεωρία αυτή και στον τύπο που απεργάζεται η σύγχρονη αγωγή, πρέπει να εντάξουμε το όλο σύστημα της στοχαστικής του διόδευσης μέσα στο γενικό πλαίσιο του πνεύματος των Προσωκρατικών.

Το κοίτασμα δηλαδή της αφορμητικής στιγμής του εντοπίζεται στην ιδέα του μηδενός και του είναι, όπως την συνέλαβε ο Παρμενίδης.

Είδαμε πώς ο Ηράκλειτος, κάνοντας το πρώτο άλμα, προώθησε τη σύλληψη αυτή στην ιδέα της σταθερότητας και της μεταβολής, και πώς ο Εμπεδοκλής, κάνοντας το δεύτερο άλμα, έφτασε στην ιδέα της φιλίας και της στάσης.

Ο Αναξίμανδρος μ’ ένα τρίτο άλμα ολοκληρώνει τον κύκλο δένοντας τον κρίκο του τέλους με τον κρίκο της αρχής. Η τροχιά της κίνησης που άρχισε από το ακρότατο σημείο του όντος και, διατρέχοντας την κοσμολογική και τη φυσική περιοχή, κατάληξε στην πρόδηλη μερικότητα του ανθρώπου, με το γιγάντιο τάνυσμα του Αναξίμανδρου υψώθηκε πάλι στο ον.

Το καινούργιο στοιχείο που αφήνει ο Αναξίμανδρος να ανιχνευθεί στο ρεύμα του παγκόσμιου κύκλου είναι η έννοια της δικαιοσύνης μ’ έναν τρόπο ανθρώπινα κατανοήσιμο.

Το κοσμικό γεγονός και το κοσμικό δράμα, μας λέει, είναι το πλουμιστό υφάδι του σύμπαντος που υφαίνεται στον αργαλειό της αδικίας και ξυφαίνεται αδιάκοπα από τον αργαλειό της ανταπόδοσης.

Οι νόμοι της φύσης και η λειτουργική των φαινομένων είναι τα ακατασκεύαστα ρείθρα που συγκρατούν και προπέμπουν το αφρισμένο αλαλητό των όντων, καθώς ο λόγος του σφρίγους και της ευδοκίας τους τα προάγει σ’ ένα τέλος αυθαιρεσίας και μέθης.

Η ποικιλία των πραγμάτων με όλο το κατάπληκτο πλέγμα της ζωντανής αλληλουχίας τους είναι οι ορδές των κληρωτών και των επιταγμένων που στρατολογήθηκαν για μια παγκόσμια εκστρατεία θριάμβου προορισμένη, μετά την τροπαιοφόρα καμπή της, να υποτάσσεται στη δικαιοσύνη της ήττας της.

Για να προσεγγίσουμε την έννοια αυτής της ευνομίας πρέπει να θεωρήσουμε τα πράγματα με αναστραμμένη την προοπτική της ηθικής μας συνήθειας.

Τη δικαιοσύνη δηλαδή, πρέπει να την αντικρίσουμε σαν εγκόσμια τάξη, και να την αναζητήσουμε στα μέρη που ξεσυνηθίσαμε να φανταζόμαστε πως υπάρχει.

Θα δεχτούμε τότε ότι αδικεί ο χειμώνας όταν μαργώνει τα δέντρα, ξεκάνει τα ζωύφια, απωθεί τα αγρίμια στις κώχες και ετοιμάζει στους σπόρους τον ενταφιασμό και τη σήψη.

Ότι από την άλλη μεριά, αδικεί το θέρος όταν παραδίνει τις πέτρες στον πυρετό, σωρεύει πατωσιές τον κουρνιαχτό, στερεύει τα ρέματα, μάχεται τα σύννεφα, σπέρνει στον αέρα το πνίγος, και αναγκάζει το μεστωμένο σώμα της νύχτας να αποσαρκώνεται και να λιγνεύει.

Με παρόμοιο τρόπο ότι η στιγμή της ακμής του λουλουδιού συνιστά μια πράξη ύβρης, ότι το μήλο που κοκκινίζει στην άκρη του κλώνου έχει εισέλθει στο στάδιο μιας κολάσιμης υπερβολής, ότι το περιβόλι που πρασινίζει αδικεί την ξερολιθιά. Και ακόμη ότι η στέγνια και η γύμνια της Σαχάρας είναι έγκριτη, μόνο επειδή υπάρχουν οι απέραντες πεδιάδες της Κρακοβίας.

Συνοψίζοντας σε μια τέτοια γραμμή το νόημα των παρατηρήσεων που μπορεί να γίνουν με βάση το σχέδιο της φύσης και την οικονομία της ζωής, καταλήγουμε στο πνεύμα ενός αξιώματος, σύμφωνα με το οποίο τα πράγματα συμμορφώνουν το δραστικό τους λόγο στην πειθώ μιας ενιαίας πορείας με αντίδρομη φορά.

 Ο ένας δρόμος συμπροπέμπει τα όντα στην ορμή της πλήρωσης και της ανόδου. Πλειοδοτεί την κατάφαση, ενθαρρύνει τον πλούτο, ευνοεί τη γονιμάδα, κατανεύει σταθερά το ναι και το αμήν.

Είναι ο δρόμος της γέννησης, της ακμής, του θάλους, του πόρου, της κυριαρχίας, της χαράς, της διάχυτης υπεροχής.

Στην πορεία αυτή υπάρχει ένα ακρότατο σημείο, που η ορμή των όντων θα το υπερβεί φυσιολογικά και αβίαστα. Χωρίς δηλαδή υστεροβουλία και πρόθεση, χωρίς κακότητα, περιφρονημό και θράσος. Επειδή η στιγμή αυτή της έξαρσης, της αναπότρεπτης υπερβολής και της φυσικής τελείωσης είναι νόμιμη και κοσμικά διατεταγμένη.

Αλλά τη στιγμή αυτή – κι εδώ βρίσκεται το παράξενο του κόσμου – που η φορά του ρυθμού τους, ανεβάζει τα όντα στην ακμή, τη στιγμή της άκρας επίτασης που τα ίδια τα όντα θα θέλανε να της φωνάξουν εκείνο το 

Σταμάτα λοιπόν! είσαι τόσο ωραία 

του ανικητονικημένου Φάουστ, έχει κιόλας σημάνει η επίσημη είσοδος στη γη της αδικίας. Η ζαριά της ανταπόδοσης έχει ριχτεί, η απόφαση της τιμωρίας είναι πια υπογραμμένη.

 Δεν είναι ανεξήγητο, νομίζω, γιατί αυτή τη στιγμή του ανθρώπου οι έλληνες πίστευαν ότι υπάρχει κίνδυνος να την φθονήσουν οι θεοί:

Εμοί δε αι σαι μεγάλαι ευτυχίαι ουκ αρέσκουσι,
επισταμένω το θείον ως έστι φθονερόν.

Έτσι τα όντα εισέρχονται στον άλλο δρόμο του Αναξίμανδρου, όπου το γενικό πρόσταγμα ανατίθεται στις δυνάμεις της άρνησης.

 Η φθορά και η πτώση, ο μαρασμός και η συρρίκνωση, η καταφορά, η ατονία, η φυγή και η κατάλυση, η ελάττωση και ο σωριασμός, η παρέλευση, η εγκατάλειψη και η τύψη, ο αφανισμός και η μεγάλη Λήθη ανεβαίνουν σταθερά στο φως, αναλαβαίνουν εορταστικά την αρχή, και υπηρετούν με πίστη τη θητεία τους.

Τότε σβήνεται η πυρκαγιά της ύβρης, πληρώνεται το χρέος στο μηδέν, κορέννυται το μένος της ανταπόδοσης, και ισοζυγιασμένοι οι βραχίονες της ισορροπίας δείχνουν πάλι τις ανεκτές τιμές της κοσμικής αποκατάστασης.Οπότε αρχίζει εκ νέου η δρομολόγηση των όντων, του καθενός ξεχωριστά, των ζευγών, των ομάδων και των συστημάτων ευρύτερα, και όλων μαζί, στον πρώτο δρόμο της ανόδου.

Ολόκληρη αυτή η διαλεκτική της αδικίας και της τίσης σημαίνει απλά:

Θα φυλλομαδήσουν τα μπουμπούκια που άνοιξαν, θα σαπίσει ο καρπός που ευώδιασε, θα βουλιάξει στις ροές της νύχτας ο ήλιος του μεσημεριού, ο ωραίος Αγχίσης που άναψε τον πόθο στη θεά, θα γεράσει και θα ρημαχτεί, θα μαχαιρωθεί στο Καπιτώλιο ο Καίσαρ, οι βοριάδες θα πληρώσουν στη νηνεμία, το Αούστερλιτς θα γεννήσει την Αγία Ελένη του Ατλαντικού, οι πόλεμοι του Οκταβιανού θα κλείσουν την πύλη του ναού του πολέμου, ο μουζίκος θα κοιμηθεί στον κοιτώνα του τσάρου, εκείνος που τον τραγούδησαν δεν αμφιβάλλει πως θα τον κλάψουν. 

Και δεν θα πεθάνει, μόνον όποιος δεν εγεννήθηκε. Βέβαια δεν πρέπει να παραβλέψει κανείς ότι η σύλληψη του Αναξίμανδρου για την αδικία και την πληρωμή, με τον τρόπο που εκτίθεται από τον ίδιο, έχει κοσμικό κυρίως και λιγότερο ηθικό νόημα.Κατά τούτο μοιάζει περισσότερο με τις ανάλογες οράσεις των άλλων Προσωκρατικών, όπως είναι η άνω και κάτω οδός του Ηράκλειτου, η φιλία και το νείκος του Εμπεδοκλή ή, εάν αποβλέψουμε στο ευρύτατο πλάτος της έννοιας, το μηδέν και το είναι του Παρμενίδη.

Και μοιάζει ακόμη περισσότερο, όταν αναλογιστούμε ότι ο δικαστής που προεδρεύει σε μια τέτοια Δίκη – σ’ ένα τέτοιο Prozess θα λέγαμε στη γλώσσα του Κάφκα – είναι ο χρόνος.Ένα στοιχείο δηλαδή, που στέκεται πολύ πιο μακρυά από την ανθρώπινη συλλογιστική και την ανθρώπινη κρίση, όπως αυτή παρουσιάζεται στο δικαστήριο της Ιστορίας, είτε σαν η σοφία του Σολομώντα, είτε σαν η Ηλιαία του 399 π.Χ., είτε σαν το Συνέδριο του Καϊάφα, είτε σαν ο Magnus Inquisitor της μαύρης Ισπανίας.Και η νομοθεσία σύμφωνα με την οποία δικάζει ο χρόνος είναι η τάξη των πραγμάτων. Ένα βιβλίο δηλαδή, που στέκεται επίσης πολύ πιο μακρυά από τις πλάκες του Μωυσή, τίς κύρβεις του Σόλωνα, ή τη ρωμαϊκή Δωδεκάδελτο.

Ο χώρος του δικαστηρίου είναι το άπειρο. Μια έννοια με την οποία ο Αναξίμανδρος απασχολεί τη σύγχρονη μακροφυσική όχι λιγότερο απ’ όσο απασχολεί τη σύγχρονη μικροφυσική ο Δημόκριτος με την έννοια του ατόμου. Ολόκληρο το απόσπασμα είναι το ακόλουθο:

Α… αρχήν… είρηκε των όντων το άπειρον… εξ ων δε η
γένεσις εστι τοις ούσι, και την φθοράν εις ταύτα γίγνεσθαι
κατά το χρεών, διδόναι γαρ αυτά δίκην και τίσιν αλλήλοις
της αδικίας κατά την του χρόνου τάξιν.

Είναι φανερό ότι η παράσταση της δικαιοσύνης του Αναξίμανδρου μπορεί να εφαρμοστεί στην περιοχή της ανθρώπινης πράξης, όταν ο άνθρωπος κατανοήσει ότι αποτελεί μικρογραφία του σύμπαντος.

Όσο περισσότερο μπορούμε να υπερβαίνουμε το περίγραμμα της ατομικής μας κατασκευής και να απλώνουμε την προσωπική μας ύπαρξη στην έκταση του κόσμου, τόσο περισσότερο πλησιάζουμε το λόγο της αναξιμάνδρειας δικαιοσύνης.

Τόσο, που στο τέρμα αυτής της ροπής θα βρίσκαμε την ταύτιση τού ενός υποκείμενου με τα πολλά αντικείμενα. Αδειάζοντας η ατομική μας λήθη, θα μας γέμιζε η φυσική αλήθεια. Ο άνθρωπος θα γινόταν ένα με τα δέντρα, με τα φύκια και με τα χρώματα. 

Στο στίχο Λέω: να γίνει αληθινή σα δέντρο η ωραία Μυρτώ, η λέξη ‘αληθινή’ είναι ό,τι για τα ζωντανά το μυστικό σημείο που τα κάνει ζωντανά.

Το δεύτερο στοιχείο που οικοδομεί τη δυσκολία, προκειμένου να εφαρμοστεί στα ανθρώπινα η δικαιοσύνη του Αναξίμανδρου, είναι η σφοδρή αντιδικία ανάμεσα στους δύο αυτουργούς του ανθρώπινου και του φυσικού δράματος. Ο ύπατος στην ανθρώπινη πράξη είναι η ελευθερία, ο ύπατος στη φυσική τάξη είναι η ανάγκη.
_____
  Δημήτρης Λιαντίνης
  «Homo Educandus (Φιλοσοφία της Αγωγής)»
  Επιλεγμένα αποσπάσματα από το βιβλίο.
  Πηγή: liantinis.org
Αντικλείδι , http://antikleidi.com
Συναφές: 
Λιαντίνης – Ο Ελληνικός πεσιμισμός
Λιαντίνης – Αντίφαση
«Δακρυόεν γελάν»

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

Παράξενες θεωρίες που εξηγούν τον κόσμο… αλλιώς!

Υπάρχουν τα αντικείμενα γύρω μας όταν δεν τα βλέπουμε; Πώς ξέρουμε πως η ζωή μας δεν είναι απλώς ένα όνειρο; Μήπως το παρελθόν και το μέλλον είναι απλώς ανύπαρκτα; 

Ερωτήματα όπως τα παραπάνω προκαλούν ενδιαφέρουσες συζητήσεις, διεγείρουν την σκέψη επιστημόνων και φιλοσόφων και μπορούν να αποκτήσουν την μορφή ολοκληρωμένων θεωριών που φιλοδοξούν να σας προβληματίσουν και να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεστε τον κόσμο. Όπως οι παρακάτω:

Η νέα εποχή των παγετώνων

Πρόκειται για θεωρία που προβλέπει την τελική κατάσταση στην οποία θα περιέλθει το σύμπαν. Σύμφωνα με αυτή, ο κόσμος μας δεν έχει απεριόριστα αποθέματα ενέργειας, και όταν αυτά εξαντληθούν, το σύμπαν θα περιέλθει σε μια «παγωμένη» μορφή. Η θερμότητα που παράγεται από την κίνηση κάθε μορίου στον κόσμο θα αρχίσει να μειώνεται και τελικά, κάποια μέρα, όλα θα σταματήσουν.

Αυτοκρατία

Η αυτοκρατία είναι μια φιλοσοφική θεωρία που υποστηρίζει πως τίποτα άλλο δεν υπάρχει παρά η ατομική συναίσθηση της ύπαρξης του καθενός για τον εαυτό του. Μπορεί να μοιάζει τρελό να αποδεχθούμε πως τίποτα δεν είναι υπαρκτό γύρω μας, παρά μόνο το μυαλό μας που φαντάζεται όλα τα υπόλοιπα, αλλά αν το καλοσκεφτείτε, είναι πρακτικά αδύνατο να επαληθεύσετε την ύπαρξή τους.

Όπως δηλαδή τα όνειρα που βλέπουμε δεν είναι παρά έργα του μυαλού μας – κάτι που δεν γνωρίζουμε όσο τα βλέπουμε – έτσι όλη η ζωή μας θα μπορούσε να είναι ένα όνειρο, που απλώς ακόμη δεν ξέρουμε ότι είναι τέτοιο.

Παρόμοια φιλοσοφική θεωρία είναι και αυτή του Ιδεαλισμού, ο πατέρας της οποίας, George Berkeley, περιέγραψε το περιεχόμενό της ως εξής:

Όλα υπάρχουν σαν ιδέα στο μυαλό κάποιου. Επίσης, το ίδιο σκεπτικό προσπάθησε να αποδείξει και το περίφημο θεωρητικό πείραμα του «εγκέφαλου σε μια γυάλα» (σύγχρονη εκδοχή του «δαιμονικού προβλήματος» του Καρτέσιου). Το ερώτημα που θέτει είναι το εξής:

Έστω ότι δεν είσαι παρά ένας εγκέφαλος σε μια γυάλα, και σε μελετούν τρελοί επιστήμονες, οι οποίοι παρέχουν στον εγκέφαλο με μηχανικό τρόπο τα ίδια ακριβώς ερεθίσματα που θα λάμβανε και αν βρισκόταν μέσα σε ένα ανθρώπινο σώμα. Δεν θα προκαλούταν η ίδια ακριβώς αίσθηση ζωής και καθημερινότητας όπως και τώρα; Επομένως, πώς μπορεί κανείς να είναι σίγουρος ότι δεν είναι παρά ένας εγκέφαλος σε μια γυάλα;

Οι ιδέες του Πλάτωνα

Ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος πίστευε πως πέρα από τον αισθητό κόσμο, υπάρχει ένας κόσμος τέλειων μορφών, και πως τα αντικείμενα γύρω μας είναι απλώς «σκιές», απεικάσματα αυτών των τέλειων ιδεών. Υποστήριζε επίσης πως μόνο με την μελέτη της φιλοσοφίας αυξάνουμε τις πιθανότητες να μπορέσουμε να πάρουμε «κλεφτές ματιές» των πραγμάτων στην αληθινή τους μορφή.

Παροντισμός

Η συμβατική θεώρηση του χρόνου προϋποθέτει τον διαχωρισμό του σε τρία επίπεδα: Παρελθόν, παρόν και μέλλον. Ωστόσο, η θεωρία που ονομάστηκε «presentism» πιστεύει μόνο σε ένα από αυτά: Το παρόν. Υποστηρίζει λοιπόν πως το παρελθόν και το μέλλον είναι απλώς φανταστικές έννοιες, αφού μόνο το παρόν υπάρχει την εκάστοτε στιγμή. Μόλις κλείσετε αυτό το δημοσίευμα, θα πάψει να υπάρχει – υποστηρίζουν οι θιασώτες της θεωρίας – μέχρι να το ξανανοίξετε. Το μέλλον από την άλλη δεν μπορεί να υπάρξει πριν καν συμβεί.

Η θεωρία της αιωνιότητας

Το ακριβώς αντίθετο του «παροντισμού», η θεωρία που ονομάστηκε «eternalism» υποστηρίζει ότι η έννοια του χρόνου είναι πολυεπίπεδη. Όλα τα επίπεδά του συνυπάρχουν ταυτόχρονα, και εναπόκειται στην διάθεση και την σκοπιά του καθενός μας το πώς θα τον ορίσουμε.

Τα παράλληλα σύμπαντα

Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, τα παράλληλα σύμπαντα είναι κόσμοι παρόμοιοι με τον δικό μας, με μικρές ή μεγαλύτερες διαφορές από αυτόν – ήτοι παράλληλα επίπεδα ύπαρξης όπου ο καθένας μπορεί να έχει έναν διαφορετικό ρόλο ή να ζει μια διαφορετική ζωή, ακριβώς επειδή οι πιθανότητες να έχουν συμβεί τα ίδια περιστατικά, όπως για παράδειγμα η γνωριμία των γονιών μας, είναι μηδαμινές.

Ο ρεαλισμός της μυθοπλασίας

Κάποιοι που προφανώς αγαπούν πολύ τους ήρωες της μυθοπλασίας φρόντισαν να θέσουν στην ανθρωπότητα το εξής ερώτημα που επεκτείνει την παραπάνω θεωρία: Μήπως τελικά οι ήρωες όπως ο Superman, ο Harry Potter, ο Batman κ.ο.κ. υπάρχουν όντως σε κάποια παράλληλη πραγματικότητα, στην οποία οι περιστάσεις ήταν οι κατάλληλες ώστε αντί να γίνουν «χάρτινα» κατασκευάσματα, έχουν αποκτήσει κανονική ζωή; Μπορεί να μοιάζει η λιγότερο «επιστημονική» θεωρία, αλλά σίγουρα παράγει τα πιο ενδιαφέροντα σενάρια.

Ο «φαινομενισμός»

Τι συμβαίνει στα αντικείμενα όταν… δεν τα κοιτάζουμε; Οι επιστήμονες έχουν μελετήσει το συγκεκριμένο ζήτημα και η απάντηση είναι απλή: Εξαφανίζονται. Εντάξει, όχι με την κυριολεκτική έννοια, αλλά με το σκεπτικό της αλληλεπίδρασης: Όταν δεν έχει κανείς αισθητικά ερεθίσματα από ένα αντικείμενο, πώς ξέρουμε ότι αυτό συνεχίζει να υπάρχει; Άλλωστε, όπως και να έχει, όλες οι ιδιότητες των αντικειμένων όπως τα αντιλαμβανόμαστε, σχετίζονται με την υποκειμενική μας κρίση και μόνο:

Το βιβλίο είναι κόκκινο, γιατί έτσι ονομάσαμε εμείς το αποτέλεσμα των ακτινών που εκπέμπει, σύμφωνα με τον τρόπο που τις υποδέχεται το οπτικό μας νεύρο. Ο τοίχος είναι τραχύς, επειδή έτσι συμφωνήσαμε να κωδικοποιήσουμε το ερέθισμα που μας μεταφέρει η αφή. Αν είχαμε διαφορετικά όργανα όρασης και αφής, πώς ξέρουμε πως τα αντικείμενα δεν θα μας έμοιαζαν διαφορετικά;

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

John Glucker: Εχουμε ξεχάσει να σκεφτόμαστε!

Εχει πρακτική αξία η αρχαία ελληνική φιλοσοφία σήμερα; ρωτήσαμε τον Τζον Γκλούκερ, ο οποίος διδάσκει τον Πλάτωνα στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ. «Η φιλοσοφία δεν είναι θεωρητική επιστήμη, αλλά τρόπος ζωής» μας απαντάει σε άπταιστα ελληνικά. «Δεν υπάρχει "φιλοσοφία 9 με 5". Ο φιλόσοφος δεν ασκεί απλώς ένα ακαδημαϊκό επάγγελμα. 

Στην αρχαιότητα, κάθε σχολή - επικούρειοι, στωικοί κτλ. - είχε τον δικό της τρόπο ζωής, αλλά όλες οι σχολές μοιράζονταν κάτι κοινό: αντιμετώπιζαν τη φιλοσοφία ως κάτι πραγματικό και όχι αφηρημένο. Ο φιλόσοφος έπρεπε να ζει ως φιλόσοφος. Πρόκειται για μια ιδέα που σήμερα πολλοί την (ξανα)ανακαλύπτουν».  

Του ζητάμε να δώσει ένα παράδειγμα για να δείξει πόσο σύγχρονη μπορεί να είναι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Αναφέρεται στα «Ηθικά» του Αριστοτέλη: «Το κυριότερο πρόβλημα είναι το "τέλος", ο σκοπός της ζωής. Εκεί ο Αριστοτέλης λέει πράγματα που ισχύουν σήμερα. Για παράδειγμα, όλοι αναζητούν την ευδαιμονία, αλλά τι ακριβώς σημαίνει; Υλικές απολαύσεις, δόξα, γνώση; Οσον αφορά τη δόξα, ο Αριστοτέλης λέει ότι δεν μπορεί να αποτελεί μέρος της σωστής ευδαιμονίας γιατί εξαρτάται από άλλους. Αν κάποιος θέλει να είναι ευδαίμων, πρέπει να είναι με αυτάρκεια. Γι' αυτό οι απασχολήσεις του πολιτικού δεν μπορούν να αποτελούν μέρος της ευδαιμονίας».  

Ο κ. Γκλούκερ έμαθε τα νέα ελληνικά «από μεράκι». Ως μέρος των σπουδών του στην κλασική φιλολογία είχε διδαχθεί αρχαία ελληνικά, αλλά αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη του και στην καθομιλουμένη. «Στα νέα ελληνικά είμαι αυτοδίδακτος. Ξεκίνησα διαβάζοντας κείμενα στην καθαρεύουσα, που ήταν λίγο πιο εύκολη για μένα, και μετά πέρασα στη δημοτική».

Ο κ. Γκλούκερ διδάσκει και ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, στο Ρέθυμνο. «Ολο και λιγότεροι φοιτητές γνωρίζουν αρχαία ελληνικά» παρατηρεί, διευκρινίζοντας ότι η τελευταία φορά που θα χαρακτήριζε ικανοποιητικές τις γνώσεις των φοιτητών του στα αρχαία ήταν πριν από τουλάχιστον έξι χρόνια.  

Ως φιλόσοφος, τι θα θέλατε να μεταδώσετε στον κόσμο, στους φοιτητές σας; τον ρωτάμε. «Θα ήθελα να κάνω μερικούς να σκέφτονται» μας απαντά. «Οι περισσότεροι άνθρωποι σκέφτονται μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητο να σκεφτούν. Η έρευνα όμως πρέπει να αποτελεί μέρος του τρόπου ζωής. Δεν πρέπει να πιστεύουμε αυτό που μας λένε, πρέπει να δοκιμάζουμε».

Ενας φιλόσοφος μπορεί να είναι αισιόδοξος σήμερα με όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας - από την οικονομία ως τους πολέμους; Ο κ. Γκλούκερ δηλώνει αισιόδοξος. «Παρά τις ανοησίες της Ιστορίας, ακόμη ζούμε. Ναι, ο φιλόσοφος μπορεί να είναι προσεκτικά αισιόδοξος. Εγώ γεννήθηκα το 1933. Μερικά από τα δεινά του 20ού αιώνα-Ολοκαύτωμα, γκούλαγκ - τα θυμάμαι. Ομως, ακόμα ζούμε. Κι εσείς στην Ελλάδα, βιώσατε την Κατοχή, τη δικτατορία, αλλά ακόμα υπάρχει η ελληνική δημοκρατία. Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να κάνουν ανοησίες, αλλά θέλουν να ζουν· και να ζουν καλά. Αυτό μας κάνει αισιόδοξους».

Δεν θα μπορούσαμε να μην τον ρωτήσουμε ποια εφαρμογή είναι δυνατόν να έχει η φιλοσοφία στο ισραηλοπαλαιστινιακό ζήτημα. «Στη φιλοσοφία, αν παίρνει κάποιος τη φιλοσοφία στα σοβαρά, πρέπει να εξετάζει και τις δύο πλευρές και να μην αποδέχεται τίποτα χωρίς έρευνα. Αυτό δεν είναι εύκολο, γιατί όταν μιλάμε για τα σημερινά πολιτικά προβλήματα, ο απλός άνθρωπος δεν ξέρει τίποτα. Τα περισσότερα γίνονται κρυφά, πίσω από κλειστές πόρτες. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να διαβάζουμε εφημερίδες, να ακούμε ραδιόφωνο και να μην πιστεύουμε τίποτα. Να συνεχίσουμε να σκεφτόμαστε».

Στο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας στην Αθήνα, η ομιλία του κ. Γκλούκερ αναφερόταν στις «Δυσκολίες και απορίες στον πλατωνικό Ιωνα». «Ο τρόπος που προσεγγίζω τους πλατωνικούς διαλόγους δεν είναι ο παραδοσιακός. Οι περισσότεροι ταυτίζουν τον Σωκράτη με τον Πλάτωνα· και θεωρούν όσα λέει πλατωνική φιλοσοφία. Αλλά ο Σωκράτης αλλάζει απόψεις από τον έναν διάλογο στον άλλον, ακριβώς επειδή πρόκειται για διαλόγους και όχι για διαλέξεις. Ο ίδιος ο Πλάτωνας δεν μιλάει στους διαλόγους. Αυτό με κάνει να υποψιάζομαι ότι ο Πλάτωνας δεν ήθελε να γνωρίζουμε τη γνώμη του γιατί αυτό που επιθυμούσε δεν ήταν να μάθουμε τι ακριβώς σκεφτόταν για κάθε πρόβλημα, αλλά να σκεφτόμαστε εμείς οι ίδιοι. Γι' αυτό έγραψε διαλόγους. Και γι' αυτό πολλοί τελειώνουν με απορίες».

«Θα ήθελα να κάνω τους ακροατές μου να αρχίσουν να σκέφτονται», συνεχίζει ο κ. Γκλούκερ. «Επέλεξα τον συγκεκριμένο διάλογο γιατί στη διάρκειά του ο Σωκράτης εξαπατάει τον Ιωνα πολλές φορές. Ο Σωκράτης βεβαίως μπορεί να εξαπατάει τους συνομιλητές του, αλλά ο Πλάτωνας δεν εξαπατάει ποτέ τους αναγνώστες του». 

John Glucker Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ   

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

Η περίφημη φράση του Σόλωνος στον Κροίσο «μηδένα προ του τέλους μακάριζε»

Ο βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος ήταν ξακουστός σε όλο τον αρχαίο κόσμο για τα αμύθητα πλούτη του.

Από τους φόρους που του έδιναν οι Ελληνικές αποικίες της Μικράς Ασίας και από τα χρυσωρυχεία του Πακτωλού ποταμού γινόταν όλο και πιο πλούσιος και πιο περήφανος για τα πλούτη του.

Πίστευε μάλιστα ότι δεν υπήρχε πιο ευτυχισμένος άνθρωπος από αυτόν στον κόσμο.

Κάποτε τον επισκέφτηκε ο Σόλων, ένας από τους σοφούς της αρχαιότητας, τον οποίο δέχτηκε πολύ φιλόξενα. Διέταξε μάλιστα μερικούς σκλάβους να δείξουν στο φιλοξενούμενο τους θησαυρούς και τη χλιδή του.

Αφού, λοιπόν, του έδειξε τους αμύθητους θησαυρούς του, τον ρώτησε ποιος ήταν ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος που είχε γνωρίσει στον κόσμο, περιμένοντας από τον Σόλωνα ότι θα ανέφερε τη δική του μεγαλοσύνη!

Ο Σόλων αποφεύγοντας να κολακεύσει το βασιλιά αποκρίθηκε:

«Ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος που γνώρισα ποτέ ήταν ένας Αθηναίος βασιλιάς που λεγόταν Τέλλος».

Ο βασιλιάς απόρησε με την απάντηση και τον ρώτησε γιατί κρίνει αυτόν ως τον πιο ευτυχισμένο. «Για δυο λόγους», είπε ο Σόλων. «Απέκτησε καλούς και άξιους γιους, έζησε για να δει να γεννιούνται τα παιδιά των παιδιών του, όλα γερά και υγιή. Κι έπειτα τη ζωή του τη σφράγισε ένας ένδοξος θάνατος. Πολέμησε και πέθανε σαν στρατιώτης και οι Αθηναίοι τον έθαψαν με μεγάλες τιμές και δόξα».

Ο Κροίσος τότε τον ρώτησε ποιον γνωρίζει δεύτερο πιο ευτυχισμένο άνθρωπο, όντας σίγουρος ότι θα έπαιρνε τουλάχιστον τη δεύτερη θέση.

Ο Σόλων, όμως, ανέφερε τότε δύο νέους, δυο αδέρφια από το Άργος, τον Κλέοβι και τον Βίτωνα.

Οι Αργείοι τιμούσαν ιδιαίτερα τη γιορτή της Θεάς Ήρας. Όταν μια χρονιά βρέθηκε μεγάλη ανάγκη να μεταβεί η μητέρα των δύο νέων στο ναό της Ήρας, έτυχε τα βόδια που θα την πήγαιναν με την άμαξα να μην έχουν γυρίσει από τα χωράφια. Έτσι τα δυο αδέρφια ζεύτηκαν τα ίδια την άμαξα και πήγαν τη μητέρα τους στο ναό διανύοντας μια πολύ μεγάλη απόσταση.

Όσοι είδαν αυτό το γεγονός συνεχάρησαν τα δυο αδέρφια για την πράξη τους. Η δε μητέρα προσευχήθηκε στην θεά Ήρα να έχουν τα παιδιά της τη μεγαλύτερη ευλογία που μπορεί να έχει θνητός άνθρωπος. Τα δυο αδέρφια αποκοιμήθηκαν μέσα στο ναό και δεν ξύπνησαν ποτέ.

Οι Αργείοι μάλιστα έφτιαξαν τα αγάλματα των δύο αδερφών και τα αφιέρωσαν στους Δελφούς ως σημάδι σεβασμού προς δύο άριστους άνδρες. Ακούγοντας την ιστορία ο Κροίσος θύμωσε με τη δεύτερη απάντηση του Σόλωνα και προτού τον διώξει ξέσπασε:

«Ωραία όλα αυτά Αθηναίε φίλε μου, αλλά τι έχεις να πεις για τη δική μου ευτυχία;»

Τότε ο σοφός Αθηναίος του αποκρίθηκε με μια φράση που έμεινε στην ιστορία: «Μηδένα προ του τέλους μακάριζε». Τα μεγάλα πλούτη δεν κάνουν τον άνθρωπο περισσότερο ευτυχισμένο απ' ότι μια μέτρια περιουσία. Μη θεωρήσεις κανέναν ευτυχή, πριν γνωρίσεις το τέλος του.

Αυτά τα λόγια δεν έδωσαν καθόλου χαρά στον Κροίσο και αποχαιρέτησε τον Σόλωνα περιφρονώντας τον. Σύντομα, όμως, μετά την αναχώρηση του Σόλωνα πλήθος συμφορών βρήκαν τον Κροίσο.

Ο γιος του ο Άτης σκοτώθηκε στο κυνήγι και ο ίδιος αργότερα νικήθηκε από το βασιλιά των Περσών Κύρο και αιχμαλωτίστηκε.

Την ώρα που τον είχαν ανεβασμένο στην πυρά για να τον κάψουν, ο Κροίσος θυμήθηκε τα λόγια του Σόλωνα και φώναξε μετανιωμένος τρεις φορές «Σόλων! Σόλων! Σόλων!».

Ο Κύρος που τον άκουσε, ζήτησε να μάθει τι σήμαινε η επίκληση αυτή. Ακούγοντας την ιστορία, χάρισε στον Κροίσο τη ζωή και μάλιστα τον κράτησε κοντά του ως έμπιστο φίλο και σύμβουλό του.

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

Δάφνη και Απόλλων, Περί αληθείας λόγος

Κάποιοι μύθοι μας μπορεί σε πρώτη ανάγνωση να μοιάζουν απλοϊκοί με συνέπεια να χαρακτηρίζονται από μια αφέλεια αν κάποιος τους πάρει «κατά γράμμα» εντούτοις, μια σπουδή σε βάθος θα αποκαλύψει μια κοσμοθέαση κι ένα σύστημα αξιών διάφορο μεν της εποχής μας μα πολύ πιο διεισδυτικό.

Οι μύθοι προφανώς αν μελετηθούν σωστά θα αποκαλύψουν μια «κιβωτό» γνώσης και σοφίας που έρχεται από το παρελθόν.

Η Ελληνική μυθολογία αντιμετωπίστηκε από την κυρίαρχη θρησκευτική ματιά απαξιωτικά και πολεμήθηκε για αιώνες. Παρόλα αυτά συνειδητά ή όχι επιβίωσε έστω και στη λανθάνουσα ματιά που θέλει να τη λαμβάνει «κατά γράμμα».

Ένας από τους μύθους που εξιτάρουν είναι αυτός της «Δάφνης και του Απόλλωνα». Τι είναι αυτό που κάνει ένα δέντρο γοητευτικό σε θεούς και ανθρώπους;

Ας επιχειρήσουμε λοιπόν μια πιο διεισδυτική ματιά.

Η Δάφνη στο στόμα της Πυθίας δίνει το χρησμό και ως Απολλώνιο σύμβολο και είναι το έπαθλο στους Δελφικούς Αγώνες.

Γενικά Έλληνες και Ρωμαίοι στεφάνωναν τους νικητές με δάφνινα στεφάνια. Πρακτική για να τιμούνται ειδικά οι λόγιοι και οι ποιητές. Ο όρος «baccalaureate» (μπακαλορεά) καθώς και «bachelor» (μπάτσελορ) που δίνονται ως τίτλοι εκπαίδευσης έχουν τη ρίζα τους στο λατινικό «bacca-laureus» που σημαίνει καρποί δάφνης.

Στη Χριστιανική παράδοση η φράση «μετά Βαΐων και κλάδων» σηματοδοτεί την τελευταία Κυριακή (των Βαΐων) πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα σε ανάμνηση της θριαμβευτικής υποδοχής του Ιησού από το λαό της Ιερουσαλήμ. Τη βρίσκουμε επίσης να στολίζει κεφάλια στρατηγών και αυτοκρατόρων καθώς και στις τιάρες και μίτρες ιεραρχών ως σύμβολα «δόξας» και της «μοναδικής» αλήθειας.

Με μια πρώτη προσέγγιση θα υποθέταμε το «ένδοξο» της αποδοχής στον κοινωνικό βίο καθώς έχουμε ως παράσταση την απόδοση τιμών, βραβείων κι επάθλων με στεφάνια από αυτό το δέντρο που λατρεύτηκε στο παρελθόν είτε ως είχε, είτε συμβολίζοντας το «θείο» και τις εκφάνσεις του όσο υπήρχε ο άνθρωπος.

Η ερμηνεία και ο αποσυμβολισμός του φυτού μπορεί να επιχειρηθεί ιχνηλατώντας την οντολογία και το νόημα των λέξεων καθώς, και τις παραδόσεις που συνδέονται με αυτό.

Το όνομα «Δάφνη», πρωτοελληνικό, θα μπορούσε να ετυμολογηθεί ως «Δα» (Δη-Γη στα δωρικά) κι «φνης» (ξαφνική – αίφνης). Αυτή που προέκυψε ξαφνικά εκ της Γης, από την ύλη.

Ήταν κόρη της Γαίας και του Πηνειού της ύλης και του ρευστού. Τριγυρνούσε στην παρθένα φύση επιθυμώντας η ίδια να μείνει αιώνια, αγνή, αυτούσια, θέλοντας να μοιάσει της Αρτέμιδος.

Αυτήν ερωτεύθηκε κεραυνοβόλα ο Απόλλωνας.

Ο «μύθος» της Δάφνης είναι προφανώς αλληγορικός. Σαγήνεψε τους Ρωμαίους κι επιβίωσε μέσω από της λυρικότητας του Οβίδιου όπως θα δούμε.

Όλα άρχισαν όταν ο Απόλλων χλεύασε τα όπλα του Έρωτα κι εκείνος για να τον εκδικηθεί του έστειλε βέλος πόθου ερωτικού και την ίδια στιγμή βέλος αποστροφής στη Δάφνη προκαλώντας με αυτό τον τρόπο μια «πολικότητα».

Όσο και να προσπαθούσε να τη φτάσει τόσο εκείνη θα απομακρύνονταν. Ο «Έρως» είναι πρωταρχικό στοιχείο και νόμος του φυσικού κόσμου. Ο «Φυσικός Νόμος» στην Ελληνική Κοσμοθέαση είναι υπεράνω ακόμα και των Θεών.

Αναζητώντας την Αλήθεια

Η «αλήθεια» ως λέξη αν αναγραμματιστεί μας δίνει μια άλλη ενδιαφέρουσα λέξη «αειθαλής» δηλαδή αιώνια (τέτοιο δέντρο είναι και η «Δάφνη» τυχαίο;).

Δύο είναι οι κύριες προσεγγίσεις στην ετοιμολογία της λέξης «Αλήθεια».

Η πρώτη με το «Α» (στερητικό) και τη λέξη «λήθω» (λανθάνω) όπου το νόημα είναι «μη λάθος».

Στη δεύτερη, έχουμε το ρήμα «Αλ» (αλάομαι – αδιάκοπος περιπλάνησης του πνεύματος) και «ήθος» όπου το νόημα παραπέμπει στην αδιάκοπη αναζήτηση του «ήθους».

«Ζεύγοντας» τις δύο προσεγγίσεις μπορούμε να συμπεράνουμε πως η αλήθεια είναι έννοια δυναμική και όχι στατική.

Η «δυναμική» οφείλεται στον τρόπο και το λόγο που εμείς θα την προσεγγίσουμε, γεγονός που οφείλεται στον υποκειμενισμό μας. Τα κριτήρια της αλήθειας στην Ελληνική Φιλοσοφία είναι τα πάθη, οι προλήψεις, οι αισθήσεις και οι φανταστικές επιβουλές της διάνοιας.

Η Αλήθεια όμως είναι μια και μοναδική. Είναι αγνή, καθαρή και για να μπορέσεις να την αγγίξεις πρέπει κι εσύ να είσαι καθαρός. Το άσπιλο «ήθος» το «αγαθό» είναι το κύριο ζητούμενο.

Για αυτό και μετά το φόνο του Πύθωνα ο Απόλλων χρειάστηκε να εξαγνιστεί στους Κύδωνες από τον Καρμάνορα (Παυσανίας Φωκικά) ώστε να γίνει «Λοξίας» δηλ « Διὸς προφήτης δ᾽ ἐστὶ Λοξίας πατρός» (Ευμενίδες στ 19) και να προφητεύει στους Δελφούς. Ο «λόγος» του Θεού δεν δύναται να είναι «ακάθαρτος» ή να μην έχει «ήθος».

Στα Ερμητικά κείμενα (λόγος VI -1) λέει «Το αγαθό υπάρχει αποκλειστικά και μόνο στο θεό ή καλύτερα αγαθό είναι ο ίδιος ο αιώνιος θεός» ενώ πιο κάτω (λόγος VI-3) λέει «Σχετικά με τον άνθρωπο το αγαθό καθορίζεται σε σύγκριση με το κακό… Και είναι αδύνατο εδώ κάτω (στον κόσμο μας) το αγαθό να είναι απαλλαγμένο της κακίας…». Και αυτά συμβαίνουν με τον Απόλλωνα ως «θνητό» στην υπηρεσία του βασιλιά Άδμητου δηλαδή του «άκτιστου» (Απολλόδωρος Γ).

Στο «Περί Φύσεως» έργο του ο Εμπεδοκλής αναφέρεται στην εναλλαγή κυριαρχίας δυνάμεων μεταξύ Φιλότητας και Νείκους πάνω στα τέσσερα ριζώματα όπως αυτά συμβολίζει: γης – Αϊδωνεύς (ή Άδης), ύδατος (Νήστις), αέρα (Ήρα), πυρός (Ζεύς).

Η εν-αλλαγή αυτή βρίσκεται ανάμεσα στην αλλαγή του Ηρακλείτειου «Γίγνεσθαι» και τη σταθερότητα του Παρμενίδη «Είναι». Η σχέση αυτών των αντίρροπων δυνάμεων διατηρεί την ισορροπία στο σύμπαν «Σφαίρος».

Μπαίνοντας στην ουσία του ποιήματος του Οβίδιου το οποίο είναι μέρος ενός ευρύτερου έργου με τον τίτλο «Μεταμορφώσεις» κι επηρεασμένο από την Ερμητική Φιλολογία θα μπορούσαμε να διακρίνουμε το διαμοιρασμό και αντιπροσώπευση των στοιχείων και δυνάμεων σε γη – ύδωρ – νείκος (Δάφνη) και αέρα – πυρός – φιλότητα (Απόλλωνα).

Όταν πια η Νύμφη εξαντλημένη από το κυνηγητό καταλαβαίνει πως θα αιχμαλωτιστεί προσεύχεται στον πατέρα της να της αλλάξει «θωριά». Επικαλείται λοιπόν την ίδια τη «ροή» κι από την κατάσταση της τήξης που ήταν της προκαλείται η πήξη.

Μα πως η αλήθεια γίνεται χειροπιαστή και ποια δόξα φτάνει στο ζενίθ αν δεν ακούσει το «κάτθανε»; «Θάνατος» δεν υπάρχει.

Η Εχεμύθεια, η Ευπείθεια και η Πίστη είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να προσεγγίσουμε την αλήθεια.

Έτσι λοιπόν πιάνει τη Δάφνη μα… «αλλάζει» η μορφή της. Όχι όμως η ουσία της. Γίνεται δέντρο. Αιτία της «αλλαγής» είναι το ενεργειακό φάσμα του ίδιου του Απόλλωνα – Φοίβου (δηλ του φωτοβόλου).

Βλέπουμε στα Ερμητικά (λόγος IX-5) «Και όταν δημιουργεί (ο θεός) τα πάντα τα κάνει όμοια του. Τούτα όμως, έχουν δημιουργηθεί αγαθά, διαφοροποιούνται με τη χρησιμοποίηση της ενέργειας. Γιατί η κίνηση του κόσμου με την τριβή δίνει στις γεννήσεις διαφορές. Άλλες τις ρυπαίνει με κακία, άλλες τις καθαρίζει με το αγαθό…».

Είναι ο ίδιος ο λόγος η ανάγκη να ενωθεί μαζί της. Αυτό που ένα ερωτικό τραγούδι λέει: «να σε ερμηνεύσω και να ερμηνευτώ».

Για να το αντιληφθούμε καλύτερα θα πρέπει να ανατρέξουμε σε μια παραλλαγή του μύθου (Παυσανίας) στον οποίο ο Λεύκιππος πρίγκιπας από την Ηλία την ερωτεύτηκε πριν το Φοίβο.

Μεταμφιέστηκε σε γυναίκα για να την πλησιάσει μα, έγινε αντιληπτή η φύση του από τις νύμφες με αποτέλεσμα να γνωρίσει οικτρό θάνατο. Ο «απειθής» Λεύκιππος κατασπαράχθηκε διότι δεν προσέγγισε την αλήθεια σύμφωνα με την ετοιμολογία που είδαμε πιο πριν.

Από την άλλη δε σημαίνει πως αν φτάσεις και πιάσεις την αλήθεια θα την καρπωθείς ή θα σου αρέσει η γεύση της.

Όπως είπαμε η αλήθεια είναι μία. Ο υποκειμενισμός μας είναι το κριτήριο της γεύσης που θα έχει. (λόγος ΙΧ-10) «Η νόηση είναι πίστη και η απιστία η μη νόηση. Και οδηγούμενος ως ένα σημείο από το λόγο φτάνει την αλήθεια. Και αφού κατανοήσει τα πάντα και αφού τα βρει με την ερμηνεία του λόγου, πιστεύει και την καλή πίστη και επαναπαύεται. Για εκείνους που έχουν κατανοήσει με τη βοήθεια του θεού τούτα τα λόγια είναι πιστοί…».

Η «στιγμή της αλήθειας» αφορά την κορύφωση της διαδικασίας την «τελείωση». Έτσι ο μύθος σταματάει το κυνηγητό μια στιγμή πριν την αποκάλυψη στο κοινό που παρακολουθεί το δράμα.

Ο Απόλλων «είδε». Εμείς δεν «είδαμε». Είναι «άρρητο» διότι όπως είπαμε είναι υποκειμενικό το τι εισέπραξε… Στα Ερμητικά (λόγος V-1) λέει λοιπόν: «Κι εσύ κατανόησε πως αυτό που στους πολλούς φαίνεται αφανές, θα γίνει για εσένα φανερότατο… Ό,τι φαίνεται είναι γεννημένο, αφού εμφανίζεται μια κάποια στιγμή. Το αφανές είναι αιώνιο και δε χρειάζεται να φανεί…».

Έτσι ο Απόλλων πιάνει τελικά τη Δάφνη αλλά δεν μπορεί να την κάνει «δική» του καθώς εκείνη μεταμορφώνεται σε δέντρο.

Στεφανώνεται με τα κλαδιά της συμβολίζοντας την αιώνια αναζήτηση της. Της «αλήθειας».

Για να υπάρχει όμως ετεροπροσδιορισμός πρέπει πρώτα να υπάρξει η αυτοσυνειδητοποίηση ως σημείο αναφοράς. Αυτή ίσως είναι και η ουσία της Δελφικής προτροπής «Γνώθι σαυτόν». Έτσι δεν είναι τυχαίο που ο Σωκράτης παραδέχεται πως «εν είδα ότι ουδέν είδα» έχοντας κατανοήσει τα πολιτικά πάθη και τις αδυναμίες που έσερναν οι αυθεντίες της εποχής του.

Η «ανιμιστική» λατρεία των δέντρων βαστάει από τους προϊστορικούς χρόνους όταν οι κοινωνίες ακόμα διαμορφώνονταν σχηματίζοντας τους πρώτους πολιτισμούς.

Καθώς τα ιερατεία οργανώθηκαν εξέλιξαν τη λατρεία με θεσμούς και πρακτικές και παράλληλα αφομοίωσαν τα αρχέγονα συστατικά και παραστάσεις προσαρμόζοντας τα στα νέα έθη. Κατά αυτή τη λογική το ίδιο το δέντρο δεν είναι πλέον η θεότητα αλλά τη συμβολίζει μέσω της παρουσίας και της χρήσης του.

Η Δάφνη μέσω του μύθου που τη συνοδεύει φαίνεται να συμβολίζει τις αγαθές προθέσεις, την καθαρότητα του νου και της ψυχής που απαιτούνται για να φτάσει κάποιος στην Αλήθεια και τη Γνώση.

Ας το λάβουμε αυτό υπόψη καθώς, η εποχή που ζούμε κατακλύζεται καθημερινά από εικόνες, πληροφορίες κι ερεθίσματα που μπορούν να επηρεάσουν την κρίση μας χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα είναι σωστή.

Οι «αρχαίοι» κάτι ήξεραν…

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω