Όσο το νερό γίνεται ολοένα και πιο πολύτιμο αγαθό, οι μονάδες αφαλάτωσης γίνονται επιβεβλημένη αναγκαιότητα. Τι συνεπάγεται όμως πρακτικά να λειτουργεί ένα ολόκληρο νησί μέσω μηχανημάτων που παράγουν νερό;
Η μείωση των βροχοπτώσεων στα νησιά των Κυκλάδων είναι πλέον γνωστό φαινόμενο. Στην Τήνο έπεσαν μόλις 251 χιλιοστά βροχής μέσα σε σχεδόν ενάμιση χρόνο, ενώ από τον Δήμο Νάξου και Μικρών Κυκλάδων ανακοινώθηκε ότι τα υπάρχοντα αποθέματα νερού στους δύο ταμιευτήρες της Νάξου ήταν σχεδόν ανύπαρκτα.
Η υψηλή ζήτηση νερού καλύπτεται κυρίως από υπόγεια ύδατα που αξιοποιούνται μέσω γεωτρήσεων και πηγών, επιφανειακά ύδατα μέσω ταμιευτήρων και λιμνοδεξαμενών, και – αυξανόμενα τα τελευταία χρόνια – από μονάδες αφαλάτωσης. Καθώς ο ρόλος της συγκεκριμένης τεχνολογίας γίνεται ζωτικός για το νησιωτικό σύμπλεγμα – σύμφωνα με τον Σίμο Μαλαμή, αναπληρωτή καθηγητή στον τομέα υδατικών πόρων και περιβάλλοντος στο ΕΜΠ, το 50% των αναγκών των Κυκλάδων καλύπτεται από αφαλατώσεις – εντείνεται και η συζήτηση γύρω από τα οφέλη και τα μειονεκτήματά της. Στο κείμενο αυτό, επιχειρούμε να εξηγήσουμε τα βασικά.
Τι είναι η αφαλάτωση;
Η αφαλάτωση είναι μια μέθοδος ανάκτησης πόσιμου νερού από θαλασσινό ή υφάλμυρο νερό. Σύμφωνα με έρευνες, η πιο διαδεδομένη διεργασία αφαλάτωσης, και εκείνη που έχει το χαμηλότερο ενεργειακό κόστος σε σύγκριση με άλλες μεθόδους, είναι η αντίστροφη ώσμωση. Σκοπός της τεχνικής αυτής είναι ο διαχωρισμός του καθαρού νερού από τα άλατα και άλλες διαλυμένες ουσίες με τη βοήθεια μιας ημιπερατής μεμβράνης. Μια αντλία υψηλής πίεσης ωθεί το αλατούχο νερό στη μεμβράνη, αφήνοντας πίσω 95% έως και 99% των διαλυμένων ουσιών.
Όσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα των αλάτων, τόσο μεγαλύτερη πίεση χρειάζεται ώστε να ολοκληρωθεί η αντίστροφη ώσμωση. Συνεπώς, η παραπάνω διαδικασία είναι πιο εύκολη με τη χρήση υφάλμυρου παρά θαλασσινού νερού.
Η αφαλάτωση θεωρείται από πολλούς μια καλή λύση ενώ για κάποιους είναι η μόνη λύση. Για να αντιληφθούμε όμως εάν είναι μια βιώσιμη και οικονομικά αποδοτική λύση, πρέπει πρώτα να ασχοληθούμε με τις ενστάσεις και τα ερωτήματα.
Ενεργειακό κόστος
Ένα βασικό ζήτημα της αφαλάτωσης είναι η ποσότητα ενέργειας που καταναλώνει. Σύμφωνα με πληροφορίες από τη WWF, η κατανάλωση ενέργειας των μονάδων αφαλάτωσης κυμαίνεται από 2,6 έως 5kWh/m3.
Ο Σίμος Μαλαμής του ΕΜΠ εξηγεί στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» ότι το ποσό ενέργειας που απαιτείται για τη διαχείριση νερού από έναν ταμιευτήρα είναι κάτω από 0,5kWh/m3. Άρα μιλάμε για εξαπλάσια κατανάλωση ενέργειας στην περίπτωση των αφαλατώσεων. Η ενεργοβόρος φύσης της διαδικασίας είναι ο κύριος λόγος που αποτελεί μία ακριβή μέθοδο, που – εξαιτίας της απροθυμίας τους να μετακυλήσουν το κόστος – έχει βυθίσει στο κόκκινο τους προϋπολογισμούς αρκετών κυκλαδίτικων Δήμων.
Σε άρθρο του στην Καθημερινή, ο Νάσος Στασινάκης, καθηγητής περιβαλλοντικής μηχανικής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, αναφέρει ότι «το κόστος του νερού δεν καλύπτεται από την τιμή χρέωσης του καταναλωτή, με το έλλειμμα να βρίσκεται από 40% έως και 70% του κόστους. Αυτό σημαίνει ότι οι Δημοτικές Επιχειρήσεις Ύδρευσης και Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) αναγκάζονται να καλύψουν από δικούς τους πόρους μέρος του κόστους, με αποτέλεσμα να συσσωρεύουν ελλείμματα που δεν τους επιτρέπουν να αναβαθμίσουν τις υποδομές τους».
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Σύρος. Σύμφωνα με τον Γιώργο Βακόνδιο, γενικό διευθυντή ΔΕΥΑ Σύρου, η πρωτεύουσα των Κυκλάδων είναι νησί που υδρεύεται μόνο μέσω αφαλάτωσης. Ο Βακόνδιος αναφέρει στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» ότι το κόστος παραγωγής (το οποίο διευκρίνισε ότι είναι κυρίως το ενεργειακό) μπορεί να φτάσει τα 1,7-1,8 ευρώ ανά κυβικό μέτρο.
Ωστόσο, όπως αναφέρει, ενώ η Σύρος είναι νησί με μεγάλο πληθυσμό, δεν έχει την ίδια τουριστική ανάπτυξη όπως η Σαντορίνη ή η Μύκονος. Στα νησιά αυτά, υπάρχει η δυνατότητα συγκεκριμένα μεγάλα τιμολόγια να χρεώνονται πιο ακριβά. «Αλλά και τα 2 ευρώ τα πληρώνουν στη Σύρο», επισημαίνει ο Βακόνδιος. Παρά τη σχετικά τσουχτερή αυτή τιμή, η ΔΕΥΑ του νησιού έχει ένα έλλειμμα 5 εκατομμυρίων ευρώ.
Ο Βακόνδιος όμως, εξακολουθεί να πιστεύει ότι «ενώ μια ακριβή λύση, είναι η μόνη λύση». «Η άλλη λύση είναι να φέρεις νερό από την Αθήνα, που έχει και αυτό τα προβλήματά του», τονίζει.
Το περασμένο καλοκαίρι αρκετά νησιά χρειάστηκε να μισθώσουν εκτάκτως επιπλέον μονάδες αφαλάτωσης, ανεβάζοντας περαιτέρω το κόστος. Ο γενικός διευθυντής ΔΕΥΑ Σύρου μας εξήγησε ότι είναι μια «πρόχειρη διαδικασία για να καλύψεις τις ανάγκες σου». Πολλά νησιά όμως δεν έχουν τους αναγκαίους πόρους, με αποτέλεσμα οι μισθώσεις αυτές να επιδοτούνται από το κράτος.
Ο Ηλίας Νόκας όμως, προϊστάμενος της Διεύθυνσης Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Νοτίου Αιγαίου, πιστεύει ότι η μίσθωση αφαλάτωσης δεν είναι ο σωστός τρόπος διαχείρισης νερού και μάλιστα δείχνει την απουσία ενός σχεδίου. «Η μίσθωση σημαίνει ότι γίνεται κάτι έκτακτο, προκύπτει κάτι έκτακτο, ενώ τίποτα από αυτά δεν είναι έκτακτο. Για αυτό λέμε ότι δεν υπάρχει σχέδιο», λέει στις «Βιώσιμες Κυκλάδες». «Ενώ το πρόβλημα υπάρχει χρόνια, έρχεται το υπουργείο και λέει, “δίνω χρήματα για μισθώσεις αφαλάτωσης”. Αυτό είναι εγκληματικό. Με ποια κριτήρια μοιράζονται τα χρήματα;», κατέληξε.
Περιβαλλοντικές επιπτώσεις
Πέραν του κόστους, το άλλο κρίσιμο ζήτημα σχετικά με τις αφαλατώσεις είναι αυτό του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Ο Σίμος Μαλαμής επισημαίνει ότι η υψηλή ενεργειακή κατανάλωση δεν είναι μόνο θέμα οικονομικών πόρων. Όπως αναφέρει, εάν η ενέργεια που χρησιμοποιείται για τη λειτουργία των μονάδων προέρχεται από υδρογονάνθρακες, οι αφαλατώσεις θα έχουν αντίκτυπο στην εκπομπή αερίων θερμοκηπίου.
O Μαλαμής αναφέρει δύο ακόμη περιβαλλοντικά προβλήματα που συνδέονται με τις αφαλατώσεις. Όπως εξηγεί, όταν μια μονάδα αφαλάτωσης αντλεί νερό, πολύ συχνά παγιδεύει θαλάσσιους οργανισμούς όπως αυγά ψαριών, μέδουσες, οστρακοειδή, πλαγκτόν κ.α., διαταράσσοντας σημαντικά τα θαλάσσια οικοσυστήματα.
Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα και «ίσως το υπ’ αριθμόν ένα, είναι το θέμα της άλμης», τονίζει ο αναπληρωτής καθηγητής του ΕΜΠ. «Παίρνεις νερό, το επεξεργάζεσαι και παράγεται καθαρό νερό υψηλής ποιότητας που μπορείς να το πιείς». Ό,τι απορρίπτεται από τις μεμβράνες, συμπυκνώνεται σε ένα ρεύμα με όλες τις διαλυμένες ουσίες, σημειώνει. Το συμπύκνωμα αυτό, πέρα απ’ το ότι έχει πολύ πιο υψηλό ποσό άλατος, περίπου δύο φορές αυτό του θαλασσινού νερού, έχει και κάποια χημικά τα οποία χρησιμοποιούνται κατά τη διαδικασία αφαλάτωσης. Οι αυξημένες συγκεντρώσεις χημικών που απορρίπτονται στη θάλασσα «μπορεί να είναι τοξικές για τους υδρόβιους οργανισμούς», λέει ο Μαλαμής «Βιώσιμες Κυκλάδες».
Ειδικά όταν οι μονάδες αφαλάτωσης βρίσκονται σε πιο ρηχές και περιφραγμένες παράκτιες τοποθεσίες, είναι πάρα πολύ δύσκολο το υπόλειμμα που απορρίπτεται να διαχυθεί επαρκώς στη θάλασσα, καταλήγει. Η μεγάλη αυτή ποσότητα μπορεί να οδηγήσει στην απώλεια της αφθονίας και της βιοποικιλότητας των οργανισμών, καταστρέφοντας ολόκληρα οικοσυστήματα και δημιουργώντας νεκρές ζώνες.
Μέτρα βελτίωσης
Για να φτάσει η αφαλάτωση να γίνει μια βιώσιμη και οικονομικά αποδοτική διαδικασία πρέπει να υπάρχει σωστή διαχείριση. Είναι σημαντικό οι πηγές ηλεκτρικής ενέργειας να μην είναι ρυπογόνες. Τελευταία έχουν γίνει πολλές αναφορές στη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) και συγκεκριμένα στην ηλιακή για τις αφαλατώσεις. Η χρήση των φωτοβολταϊκών θα αποτελούσε μια βιώσιμη, εναλλακτική λύση.
Πέρα από την ενέργεια, πρέπει να υπάρχει αναλυτική μελέτη για την απόρριψη του συμπυκνώματος της αφαλάτωσης ώστε να αποφεύγεται η καταστροφή των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
Φαίνεται να υπάρχουν κάποιες τεχνικές λύσεις. Ερευνητές του MIT έχουν αναπτύξει μια διαδικασία κατά την οποία τα χημικά που βρίσκονται στην άλμη μπορούν να μετατραπούν σε χρήσιμες ουσίες. Συγκεκριμένα, μπορούν να μετατραπούν σε υδροξείδιο του νατρίου, ένα χημικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τη προ-επεξεργασία του θαλασσινού νερού· και σε υδροχλωρικό οξύ, ουσία που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον καθαρισμό τμημάτων της μονάδας αφαλάτωσης, αλλά και στην παραγωγή χημικών προϊόντων και ως πηγή υδρογόνου.
Εξετάζοντας τη μεγαλύτερη εικόνα, αξίζει να σταθούμε στο γεγονός ότι, ακόμα και με την καλύτερη διαχείριση των ζητημάτων του κόστους και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος, η διαρκής επέκταση της χρήσης της αφαλάτωσης δεν είναι πανάκεια για τις Κυκλάδες. Η φέρουσα ικανότητα, σωστά εννοούμενη, ειδικά των πιο μικρών νησιών, επιτάσσει ανώτατα όρια στην κατασκευή τέτοιων υποδομών, η υπερδιόγκωση των οποίων συμβάλλει στην αλλοίωση του χαρακτήρα τους.
πηγή:https://www.sustainablecyclades.gr/
