H ίδρυση της Σχολής της Μιλήτου χρονολογείται περί το 600 π.Χ.. Θεωρείται η σχολή αυτή ως το πρώτο πανεπιστήμιο του κόσμου. Αν θελήσουμε να την χαρακτηρίσουμε με τα σημερινά μέτρα κρίσης, θα λέγαμε ότι ήταν φυσικομαθηματική σχολή με την ευρύτατη έννοια του όρου αυτού. Οι κοσμογονικές θεωρίες των διευθυντών της είχαν την αφετηρία τους σε λεπτολόγους παρατηρήσεις των φυσικών φαινομένων. Δεν είναι γνωστό ποιάς προπαίδειας είχαν τύχει οι σπουδαστές πρίν εγγραφούν, ούτε αν έπρεπε να υποστούν εισιτήριες εξετάσεις. Η σχολή λειτούργησε τρείς περίπου γενιές μέχρι την εποχή κατά την οποία η Ιωνία καταλήφθηκε από τους πέρσες.
ΘΑΛΗΣ
Οι αρχαίοι λαοί πίστευαν, ότι ο κόσμος κυβερνάται από διάφορες θεϊκές δυνάμεις (μία ή περισσότερες) και κάθε τι το οποίο συνέβαινε ωφειλόταν σε άμεση βούληση των θεών. Τυχαία περιστατικά και η ανάγκη ικανοποίησης πρωταρχικών αναγκών οδήγησαν σε στοιχειώδεις ανακαλύψεις, που είχαν άμεση σχέση με την πρακτική μονάχα ζωή. Οι οποιεσδήποτε γνώσεις τους βρίσκονταν σε άμεσο συσχετισμό με τις θρησκευτικές τους προκαταλήψεις και δοξασίες.
Ο Θαλής ο Μιλήσιος, απομακρύνθηκε τελείως από τις θρησκευτικές παραδόσεις στην προσπάθειά του να ερμηνεύσει τα πράγματα του κόσμου, τα οποία ανήγαγε σε μια αρχή, λέγοντας, ότι αρχή και στοιχείο των όντων είναι το ύδωρ.
Ο Θαλής, αφορμώμενος από τη σκέψη, ότι με την παρατήρηση και την έρευνα των φυσικών φαινομένων θα είναι δυνατόν να δοθεί απάντηση στο κοσμογονικό πρόβλημα, που απασχολεί το ανθρώπινο πνεύμα χάραξε νέους δρόμους για την θεώρηση των πραγμάτων του κόσμου κι έθεσε έτσι τις βάσεις της σύγχρονης επιστήμης μακρυά από κάθε θρησκευτική επιρροή. Από τότε, ο στοχασμός απολυτρωμένος από τη θρησκευτικο-θεοκρατική αντίληψη της δημιουργίας του κόσμου, αναζήτησε να βρεί μιά άλλη ερμηνεία, μια διαφορετική απάντηση, με ορθολογισμό και συστηματικότητα.
Οι από του Θαλή μέχρι του Σωκράτη φιλόσοφοι ακολουθώντες τα ίχνη των θεωρήσεων του Θαλή προς ερμηνεία των πραγμάτων στη Φύση και των λειτουργιών της ονομάστηκαν φυσικοί φιλόσοφοι. Όλοι αυτοί οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι υπολογίζονται σε τετρακοσίους. Δυστυχώς η θεοκρατία (αρχαία και νεότερη) εξαφάνισε ολοσχερώς τα συγγράμματά τους. Διευκρινίζεται, ότι ήδη από την αρχαία εποχή δεν υπήρχαν τα έργα τους. Ελάχιστα αποσπάσματά τους διασώθηκαν από μεταγενέστερους συγγραφείς, τα οποία συγκεντρώθηκαν κι εκδόθηκαν από ξένους εκδοτικούς οίκους.
Ο Θαλής, απόδειξε, ότι οι παρά τη βάση ισοσκελούς τριγώνου γωνίες είναι ίσες και ότι οι κατά κορυφή γωνίες είναι ίσες. Στα θεωρήματα όμως αυτά, χρησιμοποιούνται μερικές προτάσεις, όπως π.χ. «εάν σε ίσα προσθέσουμε ή αφαιρέσουμε ίσα τα εξαγόμενα είναι ίσα», από τις οποίες συνάγεται, ότι κατά την εποχή εκείνη ήταν γνωστές πολλές προτάσεις της Λογικής. Καίτοι η διαμόρφωση της Λογικής ως επιστήμης έγινε πολύ βραδύτερο από τον Αριστοτέλη, εν τούτοις θεωρείται αυτονόητο, ότι πρίν ακόμη ο Θαλής επινοήσει την απόδειξη στα μαθηματικά, πολλοί κανόνες της Λογικής βρίσκονταν ήδη σε χρήση, διατυπωθέντες κατόπιν της πείρας, που είχε αποκτηθεί.
H έννοια του όρου «απόδειξη» δέν είναι και τόσο απλή, όσο εκ πρώτης όψης φαίνεται. Προϋποθέτει ολόκληρο σύστημα εννοιών. Γιά να χρησιμοποιηθεί ο όρος «απόδειξη» πρέπει πρώτα νά έχουν καθορισθεί τα αντικείμενα επί των οποίων θα χρησιμοποιηθεί καί δεύτερο να έχουν καθορισθεί κάποιες απλές έννοιες, που να μην είναι αντιφατικές μεταξύ τους, οι οποίες ονομάζονται αξιώματα. Η αλήθεια τών αξιωμάτων, κατά τήν κοινή έννοια το όρου «αλήθεια» είναι αφ' εαυτής φανερά. Τούτο σημαίνει ακόμη, ότι δέν μπορώ νά χρησιμοποιήσω ένα αξίωμα για νά αποδείξω τήν αλήθειαν άλλου αξιώματος. Με τα αξιώματα μάς επιτρέπεται νά προχωρήσουμε στην απόδειξη τών μαθηματικών προτάσεων.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο Θαλής παραδεχόταν για αρχική ύλη το ύδωρ και πως από την υγρά ύλη γεννήθηκαν όλα τα όντα κι από αυτήν αποτελούνται, ότι δηλαδή διδάσκει κι η σύγχρονη επιστήμη για την προέλευση της ζωής στη Γή. Επίσης κατείχε πολλές γνώσεις μηχανικής, τεχνολογίας και αστρονομίας.
Επιγραμματικά:
Γεωμετρία
Στο Θαλή αποδίδεται η απόδειξη των εξής γεωμετρικών προτάσεων:
1. Η διάμετρος διχοτομεί τον κύκλο.
2. Οι κατά κορυφή γωνίες είναι ίσες.
3. Οι παρά τη βάση ισοσκελούς τριγώνου γωνίες είναι ίσες.
4. Κάθε γωνία, που βαίνει σε ημικύκλιο είναι ορθή.
5. Εάν δυό τρίγωνα έχουν μια πλευρά ίση και τις προσκείμενες γωνίες ίσες είναι ίσα.
6. Θεωρήματα επί των ομοίων τριγώνων. Χαρακτηριστική είναι εφαρμογή των σχέσεων των ομοίων τριγώνων για την εύρεση του ύψους των πυραμίδων συγκρίνοντας το μήκος της σκιάς τους με το μήκος της βακτηρίας του, καθώς κι η μέτρηση της απόστασης από την παραλία προσπλέοντος πλεούμενου με το διαστημόμετρο (ειδικό όργανο, που είχε εφεύρει).
Αστρονομία
Στην Αστρονομία αποδίδονται πολλές ανακαλύψεις του Θαλή. Θεωρείται ο πρώτος, που είχε τα εξής αστρονομικά επιτεύγματα:
1. Καθόρισε, ότι οι τέσσερις εποχές του έτους δεν είναι ισόχρονες.
2. Βρήκε, ότι ο Πολικός Αστέρας μπορεί να χρησιμεύσει σαν οδηγός, κατά τη νύκτα των ναυτιλλομένων.
3. Υπολόγισε, ότι η διάμετρος του Ήλιου είναι το 1:720 της (φαινομένης) τροχιάς αυτού περί τη Γή κι ότι επίσης 1:720 είναι η διάμετρος της Σελήνης προς την τροχιά αυτής περί τη Γή.
4. Ανακάλυψε, ότι ο Ήλιος κατά την ετήσια (φαινομένη) περιφορά του περί τη Γή δεν έχει την αυτή ταχύτητα.
5. Για την έκλειψη του Ηλίου ο Θαλής βρήκε την ορθή ερμηνεία λέγοντας, ότι αυτή προέρχεται από την είσοδο της Γής στη σκιά, την οποία ρίχνει η Σελήνη φωτιζόμενη από τον Ήλιο. Περίφημη αστρονομική επιτυχία του Θαλή θεωρείται η πρόβλεψη της έκλειψης του Ήλιου κατά την 28η Μαίου 585 π.Χ. Ο Θαλής πρόβλεψε την έκλειψη αυτή πολλούς μήνες πρίν. Πώς ήταν σε θέση να προβαίνει σε προρρήσεις εκλείψεων Ήλιου δεν είναι γνωστό.
6. Βρήκε τη λόξωση της εκλειπτικής.
7. Είπε, ότι η Σελήνη δεν έχει ίδιο φώς, αλλ’ ότι ανακλά το φώς του Ήλιου.
8. Διατύπωσε τη γνώμη, ότι η Γή είναι σφαίρα, την οποία διαίρεσε σε πέντε ζώνες.
Όλα αυτά ασφαλώς προϋποθέτουν γνώσεις των σχημάτων της Γής, του Ήλιου και της Σελήνης, καθώς και γνώση του Ηλιοκεντρικού Συστήματος αιώνες πρίν τον Αρχίσταρχο το Σάμιο.
Φυσική
Η ιδιότητα προς έλξη της μαγνήτιδος λίθου και του ήλεκτρου οδήγησαν το Θαλή στην ανακάλυψη του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμού, αοράτων δυνάμεων, οι οποίες είναι συνυφασμένες και διέπουν τη ζωή του σύμπαντος.
Φιλοσοφία
Εάν η θεμελίωση της θεωρητικής γεωμετρίας ως επιστήμης και, κατά συνέπεια, η θεμελίωση του πολιτισμού οφείλεται στην αναλαμπή του Θαλή, ο οποίος σκέφθηκε να διατύπωσει τά γεωμετρικά αξιώματα και τήν ανάγκη απόδειξης με αυτά των γεωμετρικών προτάσεων, η συνολική θεώρηση του κόσμου και η προσπάθεια αναγωγής όλων τών φαινομένων σε μία αρχή αποτελεί πράγματι σημαντικό επίτευγμά του.
Ο Αριστοτέλης περιγράφει ως εξής την προσπάθεια του Θαλή προς διατύπωση του πρώτου φιλοσοφικού συστήματος: «Οι πλείστοι έξ εκείνων, οι οποίοι κατά πρώτην φοράν εφιλοσόφησαν, υπέλαβον οτι αρχαί των πάντων είναι αί διάφοροι μορφαί της ύλης· διότι εκείνο εκ του οποίου συνίστανται όλα τα οντα και εκ του οποίου έκαστον κατά πρώτον γίνεται και εις το όποιον τελικώς καταστρέφεται, εν ώ η μέν ουσία του μένει αμετάβλητος, τά δε πράγματα μεταβάλλουν μορφάς, τούτο, δηλ. την ύλην, λέγουν οτι είναι το στοιχείον αυτό και αυτή είναι η αρχή των όντων, και διά τούτο νομίζουν ότι τίποτε δεν γίνεται ούτε καταστρέφεται, επειδή η τοιαύτη φύσις διασώζεται πάντοτε, διότι πρέπει νά υπάρχη φύσις τις, ή μία ή περισσότεροι, εκ τών οποίων γίνονται όλα τά άλλα χωρίς αύτη νά μεταβάλλεται. Άλλα το πλήθος και το είδος της τοιαύτης αρχής δέν λέγουν όλοι ότι είναι το ίδιον, αλλά ο μεν Θαλής, ο όποιος είναι αρχηγός της τοιαύτης φιλοσοφίας, λέγει ότι τοιαύτη αρχή εκ της όποιας τά πάντα γίνονται, είναι το ύδωρ...» («Μετά τά Φυσικά», Α3 983 β΄6).
Μερικά από τα αποφθέγματα του Θαλή
- Γνώθι σαυτόν. (Γνώρισε τον εαυτό σου).
- Χαλεπόν τον ευατόν γνώναι. (Είναι δύσκολο το να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του).
- Βαρύ απαιδευσία. (Η απαιδευσία είναι βαρύ πράγμα).
- Μέτρω χρώ. (Σε όλες τις ενέργειες να υπάρχει μέτρο).
- Μη πλούτει κακώς. (Να μην πλουτίζεις κακώς).
- Αργός μη ίσθι, μηδ’ αν πλουτής. (Να μη μένεις αργός, ούτε όταν είσαι πλούσιος).
- Ισχυρότατον ανάγκη· κρατεί γαρ πάντων. (Η ανάγκη είναι το ισχυρότατο των πραγμάτων, διότι υπερισχύει όλων).
- Φίλων παρόντων και απόντων μέμνησο. ( Να θυμάσαι τους φίλους σου, όταν είναι παρόντες και απόντες).
- Φθονού μάλλον ή οικτίρου. (Καλύτερα να σε φθονούν, παρά να σε λυπούνται).
- Προς τον πυθόμενον τι πρότερον γεγόνοι, νύξ ή ημέρα, «η νύξ», έφη, «μία ημέρα πρότερον». (Προς κάποιον, που τον ρώτησε τι έγινε πρώτα, η νύκτα ή η μέρα, απάντησε: «Η νύκτα έγινε, μια μέρα νωρίτερα»).
Oρισμένοι συγγενείς και οι φίλοι του τον ειρωνεύονταν γιατί δεν ήταν σε θέση να κερδίζει χρήματα και ασχολούνταν και διέθετε το χρόνο του σε άσκοπες απασχολήσεις, όπως ήταν η φιλοσοφία και τα γράμματα. Ο Θαλής, διαθέτων άριστες μετεωρολογικές γνώσεις πρόβλεψε, ότι κατά το επόμενο έτος η εσοδεία των ελαιώνων θα ήταν πολύ μεγάλη και νοίκιασε την εσοδεία του ελαίου της Μιλήτου και της Χίου. Κατά τον καιρό της συγκομιδής εισέπραξε πάμπολλα χρήματα και είπε, ότι για τους φιλοσόφους είναι πολύ εύκολο να πλουτίσουν, αν θέλουν, αυτοί όμως, ασχολούνται με σπουδαιότερα πράγματα.
Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος, φιλόσοφος, αστρονόμος, μετεωρολόγος, γεωγράφος, γεωμέτρης. Την εποχή του η φιλοσοφία δεν χωριζόταν από τις άλλες επιστήμες. Έγραψε γραμματεία «Περί Φύσεως», όπου εισήγαγε στη φιλοσοφία την έννοια του απείρου. Αυτό αποτελούσε ένα τεράστιο βήμα του νού από τον αισθητό κόσμο προς τον κόσμο του πνεύματος. Δίδασκε, ότι μοίρα κάθε όντος είναι η επιστροφή στους κόλπους του απείρου με τον κύκλο γένεση - φθορά. «Ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος λέγει, ότι αρχική ουσία των όντων είναι το άπειρο· διότι από αυτό γίνονται όλα τα πράγματα και εις αυτό καταλήγουν φθειρόμενα. Δι’ αυτό γίνονται πολλοί κόσμοι και πάλιν φθείρονται εις εκείνο από το οποίον έγιναν». (Περί των αρεσκόντων τοις φιλοσόφοις πραγματείαν του Πλουτάρχου, η οποία από μερικούς αποδίδεται στον εξ Αντιοχείας Έλληνα συγγραφέα Αέτιο).
ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ
Αντάξιος του δασκάλου, μαθητής και διάδοχος στη διεύθυνση της Σχολής υπήρξε ο Αναξίμανδρος (611-περί το 546 π.Χ.) εξέχουσα πολιτική και στρατιωτική προσωπικότητα της Μιλήτου. Ο Αναξίμανδρος έγραψε πολλές γραμματείες για όλους σχεδόν τους κλάδους των θετικών επιστημών, οι οποίες χάθηκαν. Οι πενιχρές περισωθείσες πληροφορίες για το περιεχόμενό τους προέρχονται από συγγραφείς, που άκμασαν τουλάχιστον πεντακόσια χρόνια μετά το θάνατό του, μεταξύ των οποίων καταλέγονται ο Αέτιος, ο Πλούταρχος, ο Ιππόλυτος, ο Θέων ο Σμυρναίος κ.ά..
Κοσμογονία
Ο σοφιστής Θεμίστιος παρέχει την πληροφορία, ότι ο Αναξίμανδρος έγραψε το έργο «Περί Φύσεως», από το οποίο σώθηκαν μόνο ωρισμένες φράσεις, που μνημονεύονται κυρίως από τον Αριστοτέλη κι από άλλους μεταγενέστερους. Θεωρούσε το άπειρο ως αρχή, από την οποία γίνονται όλοι οι ουρανοί κι όλοι οι υπάρχοντες σε αυτούς κόσμοι. Δίδασκε, ότι στον κόσμο υπάρχει ανακύκλωση σε ωρισμένους χρόνους της γένεσης και της φθοράς από την αρχική άφθαρτη ουσία, η οποία χάρη στην κίνηση μετασχηματίζεται σε διάφορα πράγματα. Η φθορά των πραγμάτων είναι απλός μετασχηματισμός τους χωρίς απώλεια της αρχικής ουσίας.
Διαβάζοντας τις θεωρίες αυτές του Αναξιμάνδρου, νομίζεις, ότι διαβάζεις σύγχρονο βιβλίο φυσικής και χημείας, όπου γίνεται μνεία του αξιώματος της αφθαρσίας της ύλης και της ενέργειας και της μετατροπής της ενέργειας σε ύλη και το αντίστροφο. Κατάπληξη προξενεί στους σύγχρονους η θεωρία του Αναξίμανδρου, ότι το πάν ήταν πρώτα διάπυρο και ενιαίο και από αυτό αποκρίθηκαν (διαχωρίστηκαν) οι άλλοι κόσμοι. Η σημερινή επιστήμη δεν είναι σε θέση να προσθέση τίποτε περισσότερο στη θεωρία αυτή.
Αστρονομία
Ο Αναξίμανδρος θεωρείται ο ιδρυτής της Μαθηματικής Αστρονομίας. Κατασκεύασε ηλιακά ωρολόγια, τα οποία έστησε στη Λακεδαίμονα, όπως μας πληροφορεί ο Διογένης Λαέρτιος: «εύρε δε και γνώμονα πρώτος και έστησεν επί σκιοθήρων εν Λακεδαίμονι, καθά φησί Φαβωρίνος εν Παντοδαπή ιστορία τροπάς Τε και ισημερίας σημαίνοντα και ωροσκοπεία κατεσκεύασε». (Ανακάλυψε δε πρώτος τον γνώμονα και έστησεν εις την Λακεδαίμονα τας συσκευάς, δια των οπίων δηλούνται δια της σκιάς αι τροπαί και ισημερίαι, ως λέγει και ο Φαβωρίνος εις την πραγματείαν του, η οποία φέρει τον τίτλον «Παντός είδους ιστορίαι», κατεσκεύασε δε και ηλιακά ωρολόγια).
Ας σημειωθεί, για την κατανόηση της ανακάλυψης αυτής του Αναξίμανδρου, ότι ο γνώμονας ήταν ένα στέλεχος (ή τετράεδρο με μικρή βάση), το οποίο στηριζόταν σε οριζόντιο επίπεδο. Από την παρακολούθηση της σκιάς, που έρριπταν παρατηρούμενα άστρα, γίνονταν παρατηρήσεις επί των κινήσεων των ουρανίων σωμάτων. Κατακόρυφη τοποθέτηση του επιπέδου του γνώμονα παρείχε το ηλιακό ωρολόγιο. Ο Αναξίμανδρος λοιπόν κλήθηκε στη Σπάρτη, ισχυρότατη δύναμη της εποχής και εγκατέστησε στη Λακεδαίμονα αστεροσκοπεία και ηλιακά ωρολόγια, τα οποία είχαν ως όργανα παρατηρήσεως τους γνώμονες. Ο Κικέρων μάλιστα παρέχει την πληροφορία, ότι το αστεροσκοπείο στη Λακεδαίμονα στήθηκε από τον Αναξίμανδρο στην κορυφή του Ταΰγετου (Cic. De div. I, 150 112).
Tόσο ο Θαλής, όσο και ο Αναξίμανδρος, θεωρούσαν ως επιστέγασμα των επινοήσεων και των ποικίλων θεωριών τους και των παρατηρήσεων για τα πράγματα του κόσμου την διατύπωση φιλοσοφικών δοξασιών για γενικότερη ερμηνεία και κατανόηση του κόσμου. Οι βάσεις όμως, στις οποίες στηρίζονταν για τη διατύπωση των φιλοσοφικών αυτών δοξασιών, ήταν οι έρευνες επί των φυσικών φαινομένων.
Στις έρευνες δε αυτές φαίνεται πως ο μαθητής υπερέβη το δάσκαλο. Όλα σχεδόν τα πεδία του επιστητού, που έχουν σχέση προς τις θετικές επιστήμες, γίνονταν αντικείμενα έρευνας και σπουδής από τον Αναξίμανδρο. Στην Αστρονομία είναι ο πρώτος, που σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει τη Γεωμετρία για τον υπολογισμό της απόστασης και των μεγεθών του Ήλιου και της Σελήνης, προκαλώντας έτσι το θαυμασμό των σύγχρονων και των μεταγενέστερων για το εκπληκτικό για την εποχή του εγχείρημα. Από τις μετρήσεις αυτές, οι οποίες δυστυχώς δεν σώθηκαν αλλά λαμβάνουμε γνώση των αποτελεσμάτων από μεταγενέστερους συγγραφείς, συνήγαγε το συμπέρασμα, ότι η περίμετρος της «φαινομένης» τροχιάς του Ήλιου είναι 27 φορές μεγαλύτερη, η δε περίμετρος της τροχιάς της Σελήνης είναι 19 φορές μεγαλύτερη της περιμέτρου της Γής.
Ο Ήλιος είναι -κατά το μιλήσιο φιλόσοφο- καθαρότατο πύρ, έχει σχήμα τροχού κι εκπέμπει το φώς ακτινοειδώς. Και η Σελήνη έχει σχήμα τροχού, δέχεται όμως το φώς παρά του Ηλίου. Ο Θέων ο Σμυρναίος παρέχει την πληροφορία, ότι κατά τον Αναξίμανδρο η Γή είναι μετέωρος στο διάστημα και κινείται. (Εκδ. Hiller, 18, Λειψία, 1878). Εκατό χρόνια πρίν από τους πυθαγόρειους Ικέτα και Εκφάντου, τους οποίους ο Κοπέρνικος σε επιστολή του προς τον πάππα αναγνωρίζει ως διατυπώσαντες τη θεωρία του ηλιοκεντρικού συστήματος, ο Αναξίμανδρος ομολογείται, ότι έχει διατυπώσει τη θεωρία αυτή.
Αίτιο της αιώρησης της Γής στο διάστημα θεωρούσε την άσκηση από τα άστρα, που περιβάλλουν τη Γή, αναλόγων ελκτικών δυνάμεων. Είναι κατά συνέπεια ο Αναξίμανδρος ο πρόδρομος της θεωρίας της παγκοσμίου έλξεως. Ο Σιμπλίκιος μας δίδει επί πλέον την πληροφορία, ότι ο Αναξίμανδρος προέβη στη μέτρηση των αποστάσεων και των μεγεθών των πλανητών από τη Γή. Κατάπληξη προξενεί η πληροφορία, την οποία παρέχει ο Διογένης Λαέρτιος και ο Λατίνος συγγραφέας Πλίνιος, ότι ο Αναξίμανδρος είχε κατασκευάσει σφαίρα. Πρόκειται περί της κατασκευής πλανητάριου, όπου δηλούνταν οι κινήσεις του Ήλιου και των πλανητών.
Γεωμετρία
Σε αντίθεση με το αστρονομικό, οι πληροφορίες για το μαθηματικό έργο του Αναξίμανδρου είναι ελάχιστες έως μηδαμινές. Μόνο στο Λεξικό του Σουϊδα γίνεται μία αναφορά, σύμφωνα με την οποία, ενώ ο Θαλής απέδειξε την αλήθεια γεωμετρικών προτάσεων, ο Αναξίμανδρος έγραψε βιβλίο θεωρητικής γεωμετρίας. («Ο Αναξίμανδρος όλως γεωμετρίας υποτύπωσιν έδειξεν»).
Γεωγραφία
Η ψύξη της Γής, ο σχηματισμός των θαλασσών, η δημιουργία των ανέμων, οι αστραπές και οι βροντές, οι εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης, η θέση των πλανητών και απλανών αστέρων είχαν επισύρει την προσοχή του Αναξίμανδρου, ο οποίος επιχείρησε να δώσει διάφορες ερμηνείες για την κατανόηση των φυσικών φαινομένων. Σύμφωνα με το γεωγράφο Αγαθήμερο, ο Αναξίμανδρος είχε κατασκευάσει γεωγραφικό χάρτη της οικουμένης Γής.
Η παράσταση όμως, σφαιρικής επιφάνειας στο επίπεδο, η κατασκευή δηλαδή χάρτη της Γής, σημαίνει, ότι ο Αναξίμανδρος είχε και χρησιμοποίησε γνώσεις προβολικής γεωμετρίας. Το πρώτο βιβλίο Γεωγραφίας οφείλεται στον Αναξίμανδρο. Σύμφωνα με το Στράβωνα και τις πληροφορίες, που λαμβάνει από τον Ερατοσθένη, οι αρχαιότεροι γεωγράφοι μετά τον Όμηρο είναι δύο μιλήσιοι, ο Αναξίμανδρος κι ο Εκαταίος.
Και με προβλήματα μετεωρολογικά είχε ασχοληθεί ο Αναξίμανδρος, που πρέσβευε, ότι οι άνεμοι προέρχονται από τις κινήσεις των λεπτοτάτων ατμών του αέρα, οι δε βροχές προκαλούνται από τους ατμούς της Γής, που οφείλονται στην επίδραση της θερμότητας του Ήλιου.
Βιολογία
Συνέγραψε πραγματεία Φυσικής Ιστορίας, πράγμα, που προξένησε μεγάλη εντύπωση. Απέραντο θαυμασμό προκαλεί τέλος η βιολογική του θεωρία. Δίδασκε, ότι οι πρώτοι οργανισμοί γεννήθηκαν μέσα στο υγρό στοιχείο, την ιδέα της προσαρμογής στο περιβάλλον και την προέλευση του ανθρώπου από τα ψάρια (Πλουτάρχου Στρωματείς 2, Dox. 579).
Tρίτος και τελευταίος διευθυντής της Σχολής της Μιλήτου υπήρξε ο μαθητής του Αναξιμάνδρου, Αναξιμένης, ο οποίος επονομάζονταν φυσικός, διότι συνέχισε με ζήλο τις έρευνες του δασκάλου του Αναξίμανδρου επάνω στα φυσικά φαινόμενα. Είναι ο τελευταίος εκπρόσωπος της σχολής, της οποίας η άνθηση θα μαρανθεί με την άλωση της Μιλήτου από τους πέρσες (494 π.Χ.). Ελάχιστες πληροφορίες έχουν περισωθεί για το έργο του Αναξιμένη, διαπιστώνεται όμως από αυτές, ότι βάδισε πλήρως επί των ιχνών, που χάραξε ο Αναξίμανδρος και προχώρησε ακόμα περισσότερο.
ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ
Ο Αναξίμανδρος προχωρώντας πέρα από τον κόσμο της εμπειρίας είχε θέσει την έννοια του απείρου. Ο διάδοχός του στη διεύθυνση της Σχολής της Μιλήτου, Αναξιμένης, ήταν εμπειρικός, χωρίς όμως να απορρίπτει την έννοια του απείρου, το οποίο προσδιόριζε ονομάζοντάς το αέρα. Σύμφωνα με τον Αναξιμένη ο αέρας είναι η ζωογόνος και εμψυχωτική πνοή, η οποία διατρέχει το Σύμπαν και προκαλεί όλη τη γένεση μέσα σε αυτό. (Πιθανώς αναφέρεται στον αιθέρα).
Τά διάφορα πράγματα οφείλονται στήν αραίωση και στήν πύκνωση του αέρα. Και όταν μεν γίνεται αραίωση προέρχεται το πύρ, όταν δέ πύκνωση, προκαλείται ο άνεμος, κατόπιν δε το νέφος, με μεγαλύτερη δε πύκνωση το ύδωρ, Έπειτα η γη, έπειτα οι λίθοι και τα άλλα υλικά σώματα. Υπάρχει δε αέναος κίνηση, ένεκα της οποίας προκαλούνται οι διάφορες μεταβολές των σωμάτων. («Αναξιμένης δέ, εταίρος γεγονώς Αναξιμάνδρου, μίαν μεν και αυτός τήν υποκειμένην φύσιν καί άπειρόν φησιν ώσπερ εκείνος, ουκ αόριστον δε ώσπερ εκείνος, αλλά ωρισμένην, αέρα λέγων αυτήν· διαφέρειν δε μανότητι και πυκνότητι κατά τάς ουσίας, και αραιούμενον μεν πύρ γίνεσθαι, πυκνούμενον δε άνεμον, είτα νέφος, έτι δε μάλλον ύδωρ, είτα γήν, είτα λίθους, τα δέ άλλα εκ τούτων, κίνησιν δέ και ούτος αίδιον ποιεί, δι’ ήν και τήν μεταβολήν γίνεσθαι» (Σιμπλ. εις Φυσ. Αρισ. 24, 26, Θεοφρ. Ρhys. Ορίη. fr. 2.D 476).
Aπό τις διασωθείσες πληροφορίες περί των θεωριών του Αναξιμένη προκύπτει, ότι όχι μόνο συμπλήρωσε τις δοξασίες του δασκάλου του, αλλά προχώρησε διατυπώνοντας περισσότερο συγκεκριμένες θεωρίες. Κατά μια εκδοχή, ο Αναξίμανδρος πρέσβευε, ότι όλα τα πράγματα ως ποιότητες και είδη προϋπάρχουν στο άπειρο και ότι διαχωρίζονται με απέκρριση. Ο Αναξιμένης έκανε ένα βήμα περισσότερο. Τα είδη και οι διάφορες ποικιλίες των πραγμάτων οφείλονται στις ποικιλίες της αραιότητας και της πυκνότητας του αέρα.
Αστρονομία
1. Ο Κόσμος είναι ένας και κατά περιόδους μεταβάλλεται.
2. Η φύση των άστρων είναι πύρινη.
3. Τα άστρα δεν έχουν πουθενά στήριγμα, αλλά εποχούνται επί του αέρος με κυκλικές κινήσεις.
4. Στα άστρα υπάρχουν και πράγματα γεώδη.
5. Τα άστρα δεν προκαλούν αισθητή θέρμανση, όπως ο Ήλιος, διότι βρίσκονται μακρύτερα από αυτόν. Η Σελήνη δέχεται το φώς του Ήλιου.
7. Η Γή αιωρείται.
Μετεωρολογία
1. Με την ψύξη των υδρατμών των νεφών, όταν αυτοί πέφτουν ως βροχή, γίνεται το χαλάζι.
2. Όταν υπάρχει μεγαλύτερη υγρότητα στους υδρατμούς της ατμοσφαίρας και επέλθει ψύξη των υδρατμών, γίνεται το χιόνι.
3. Τη θεωρία του Αναξιμένη για τους σεισμούς την αναφέρει ο Αριστοτέλης (Μετεωρ. Β 7, 365 b 6). Ο Αναξιμένης πρέσβευε, ότι το εσωτερικό της Γής, αφού βραχεί, ξηραίνεται κατόπιν και διαρρήγνυται. Όταν οι βραχώδεις όγκοι πέφτουν στις σχηματιζόμενες κοιλότητες, προκαλούνται οι σεισμοί. («Αναξιμένης δε φησί βρεχομένην την γήν και ξηραινομένην ρήγνυσθαι και υπό τούτων των απορρηγνυμένων κολωνών εμπιπτόντων σείεσθαι»). Η σύγχρονη επιστήμη προσπαθώντας να εξηγήσει τους σεισμούς υποθέτει, ότι υπάρχουν μεγάλες πλάκες στο εσωτερικό της Γής, οι οποίες συγκρούονται μεταξύ τους. Σύμφωνα με τη μυθολογία, οι σεισμοί συνδέονται με το υγρό στοιχείο, καθ’ ότι ο Ποσειδών αναφέρεται ως «ενοσίχθων» (γεοσείστης).
* * *
Οι φιλόσοφοι της Μιλήτου τράβηξαν με ορμή εμπρός γκρεμίζοντας ιεροκρατούμενα κάστρα, μέσα στα οποία κλειδώνεται και μουχλιάζει η ανθρώπινη σκέψη. Η Σχολή της Μιλήτου έθεσε τις βάσεις των θεωριών περί κοσμογονίας, τις οποίες ακολουθεί και καλλιεργεί η σύγχρονη επιστήμη. Ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος κι ο Αναξιμένης καθόρισαν και προετοίμασαν το έδαφος, για να σκεφθεί και να φιλοσοφήσει ο άνθρωπος πάνω στο κοσμολογικό πρόβλημα.
Δυστυχώς όμως, δεν διέφυγε του θεοκρατικού μίσους (αρχαίου και χριστιανικού) και δεν σώθηκε ακέραιη η διδασκαλία τους, αλλά έφθασε ως εμάς αποσπασματική και από δεύτερο χέρι.
(Γιάννης Λάζαρης, Ηλεκτρολόγος-Μηχανολόγος Ε.Μ.Π.).
Το είδαμε εδώ
ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΤΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΣΑΣ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ
ΣΤΟ FACEBOOK Ή ΣΤΟ BLOGGER👇
Δεν υπάρχουν σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Αγαπητοί αναγνώστες, ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις αυτές και διατηρούμε το δικαίωμα να μην δημοσιεύουμε συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια όπου τα εντοπίζουμε.