Θαλάσσιοι δαίμονες και τι δοξασίες είχαν γι’ αυτούς οι αρχαίοι Έλληνες

Ένας Τρίτων μεταφέρει νεαρό άνδρα. Η ψυχή του νεκρού ή ίσως ο Θησέας. Πήλινο ανάγλυφο της κατηγορίας των «μηλιακών αναγλύφων». Περίπου 470-460 π.Χ. Αθήνα, Μουσείο Κανελλοπούλου («Greece and the Sea», Α. Delivorrias, Aθήνα 1987).

ο Μενέλαος και ο Πρωτέας 

Για μία ακόμη φορά, διαβάζοντας την Ελληνική Μυθολογία (1) θα διαπιστώσουμε ότι πολύ πριν ο Ποσειδώνας επικρατήσει ως ο Κύριος των Υδάτων, στη συνείδηση των αρχαίων Ελλήνων και των Προελλήνων κυριαρχούσαν πολλά άλλα πνεύματα του νερού, αρσενικά, όπως ο Νηρέας, ο Τρίτων, ο Φόρκυς, ο Πρωτέας, ο Παλαίμων και ο Γλαύκος, και θηλυκά, όπως η Θέτις, η Λευκοθέα, η Κητώ, η Σκύλλα και η Χάρυβδις.
Όλα αυτά τα πνεύματα ανήκαν στον κόσμο της προολυμπιακής θρησκείας και είχαν ορισμένα κοινά γνωρίσματα που συνδύαζαν τη λαϊκή πίστη με τη φαντασία του παραμυθιού, και τη μαγεία με την κοσμογονική θεωρία.
Tα κυριότερα από αυτά τα κοινά γνωρίσματα ανάμεσα σε όλα τα πανάρχαια πνεύματα του νερού είναι τα ακόλουθα: ήξεραν τα βάθη και τα μυστικά της θάλασσας, μπορούσαν να προβλέπουν τους καιρούς και να μαντεύουν το μέλλον και είχαν τη μαγική δύναμη να μεταμορφώνονται σε ζώα, σε φυτά ή και σε φυσικά στοιχεία, όπως ο αέρας, το νερό και η φωτιά.
Όλα αυτά τα θαλασσινά πνεύματα, όπως γράφει ο σχολιαστής (2), ήταν ιδιαίτερα αγαπητά ή τουλάχιστον προξενούσαν δέος στους απλοϊκούς ψαράδες και τους ναυτικούς. Καθώς έλειπαν τότε οι επιστημονικές γνώσεις για τη ναυσιπλοΐα, οι ναυτικοί επιζητούσαν με παρακλήσεις, με πονηρά τεχνάσματα και μαγι¬κές πράξεις, ακόμα και με τη βία, να εξαναγκάσουν αυτά τα πνεύματα, όταν δεν το ήθελαν μόνα τους, να τους φανερώσουν τη σοφία και τη μαντική ικανότητα τους, για να μπορέσουν να προβλέψουν τους καιρούς και τις συνθήκες που επικρατούσαν στις άλλες θάλασσες και στις άλλες χώρες και να αποφύγουν κινδύνους και άλλα δυσάρεστα ενδεχόμενα του ταξιδιού, ακόμα και για να μάθουν κάτι σχετικό με την τύχη συντρόφων τους που βρίσκονταν μακριά τους πολύ καιρό.
Μήπως, όμως, ήρθε η ώρα να δούμε έναν προς έναν όλους αυτούς τους θαλασσίους (ή υποθαλασσίους) δαίμονες και τι δοξασίες είχαν γι’ αυτούς οι αρχαίοι Έλληνες;

Ο ΠΡΩΤΕΑΣ

Ο Πρωτέας (ή Πρωτεύς) ήταν μία δευτερεύουσα θεότητα της ελληνικής μυθολογίας και γηραιός θαλάσσιος θεός που φύλαγε τα κοπάδια με τις φώκιες και τα άλλα θαλάσσια ζώα του Ποσειδώνα, όπως διαβάζουμε στην ομηρική Οδύσσεια. Κατοικούσε στο νησί Φάρος, στην Αίγυπτο, και είχε το χάρισμα να προφητεύει, αλλά και τη δυνατότητα να παίρνει οποιαδήποτε μορφή ζώου ή στοιχείου της φύσης για να ξεφεύγει από εκείνους που ήθελαν να τον συμβουλευτούν.
Κατά τον Ηρόδοτο, ο Πρωτέας ήταν βασιλιάς της Μέμφιδας της Αιγύπτου, σύγχρονος του Μενελάου· μετά την πτώση της Τροίας, απέδωσε στον Μενέλαο την Ελένη, την οποία είχε κρατήσει κοντά του, όταν κατά τη φυγή της με τον Πάρη, η θύελλα την έφερε στις ακτές του (3).
Ο Πρωτέας, όπως έλεγαν οι αρχαίοι, είχε έρθει από την Ανατολή, ακολουθώντας τον Κάδμο - που αναζητούσε την αδελφή του, την Ευρώπη, όταν την είχε αρπάξει ο Δίας - και κατέληξε στην Παλλήνη της Χαλκιδικής. Εκεί γνωρίστηκε με τον Κλίτο, το βασιλιά της Σιθωνίας, που του έδωσε την κόρη του, τη Χρυσονόη, και τον βοήθησε να διώξει από τη θρακική Βισαλτία τους άγριους παλαιούς κατοίκους της και να ιδρύσει δικό του βασίλειο.
Στο βασίλειο αυτό ο Πρωτέας έζησε έως τον καιρό που πέρασε από τη Θράκη ο Ηρακλής, ο οποίος κάλεσε σε μονομαχία τον Τηλέγονο και τον Πολύγονο ή Τμώλο, τους γιους του Πρωτέα, τους νίκησε και τους σκότωσε και τότε ο Πρωτέας, μην μπορώντας να βαστάξει τη λύπη του για το χαμό των παιδιών του, πήδησε στη θάλασσα και οι θεοί από ευσπλαχνία τον έκαναν αθάνατο και τον κράτησαν κοντά τους.
Οι αρχαίοι ναυτικοί έλεγαν πως από τότε ο Πρωτέας ούτε γελούσε ποτέ ούτε έκλαιγε. Όλοι οι θαλασσινοί τιμούσαν τον Πρωτέα ως προστάτη τους και με σεβασμό τον έλεγαν «Γέροντα», όπως έλεγαν και τον Γλαύκο, τον Νηρέα και τον Τρίτωνα.

ΑΠΡΟΣΙΤΟΣ ΔΑΙΜΩΝ!..

Όπως διαβάζουμε στην «Οδύσσεια» ο Μενέλαος όταν επέστρεφε από την Τροία με την Ελένη και οι άγριοι βοριάδες του Αιγαίου τον είχαν ξορίσει ως την Αίγυπτο, κατάφερε να συναντήσει τον Πρωτέα.
Εκεί, στη νησίδα Φάρο, ο Μενέλαος βρήκε τυχαία τη σοφή κόρη του Πρωτέα, την Ειδοθέα, που προθυμοποιήθηκε να του υποδείξει κάποιο τέχνασμα, για να μπορέσει να πλησιάσει τον διαφορετικά απρόσιτο δαίμονα πατέρα της και να μάθει από τη μαντική τέχνη του τι ακόμα τον περιμένει ώσπου να γυρίσει στον τόπο του!
Έτσι ο Μενέλαος με τρεις ψυχωμένους συντρόφους του ντύθηκαν με φρεσκογδαρμένα δέρματα από φώκιες και ξάπλωσαν στην ακρογιαλιά, όπου ο Πρωτέας τα καλοκαιριάτικα καταμεσήμερα, όπως όλα τα δαιμονικά, συνήθιζε να κάνει την εμφάνιση του και να ξαπλώνει ανάμεσα στις φώκιες του!
'Οταν ο Πρωτέας βγήκε από το πέλαγος, κοίταξε γύρω του τις φώκιες, χωρίς να υποψιαστεί την παγίδα, και ξάπλωσε ανάμεσα τους, ο Μενέλαος και οι σύντροφοί του όρμισαν καταπάνω του, ο Πρωτέας πήγε να τους ξεφύγει, αυτοί πάλεψαν με δύναμη, εκείνος μεταμορφώθηκε σε λιοντάρι, σε δράκο, σε τίγρη, σε κάπρο, ύστερα σε δέντρο, ακόμα και σε νερό, τα παλικάρια όμως δεν σταμάτησαν να παλεύουν μαζί του1
Στο τέλος το δαιμονικό εξαντλήθηκε, γύρισε και είπε του Μενέλαου τι έχει να του ζητήσει. 'Ετσι ο Μενέλαος έμαθε τα εξής συγκλονιστικά πράγματα:
Ότι τον Αγαμέμνονα, τον αδελφό του, τον είχε σκοτώσει ο Αίγισθος
Ότι τον Αίαντα τον Λοκρό για την ασέβεια του τον είχανε πνίξει η Αθηνά και ο Ποσειδώνας ανάμεσα στις Κυκλάδες!
Ότι τον Οδυσσέα τον κρατούσε μακριά από το σπιτικό του η Καλυψώ:
Ότι ο ίδιος έπρεπε τώρα ν' ανέβει τον Νείλο, να προσφέρει στους θεούς εκατόμβη, για να μάθει το δρόμο που θα τον φέρει στο βασίλειο του, όπου δεν πρόκειται να πεθάνει, αλλά ο Δίας, που τον θεωρεί γαμπρό του, γιατί έχει την Ελένη, θα τον μεταφέρει στα Ηλύσια Πεδία.

ΗΤΑΝ Ή ΟΧΙ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ;

Κατά τον ιστορικό Ηρόδοτο ο Πρωτέας δεν είναι στοιχειό της θάλασσας αλλά βασιλιάς της Αιγύπτου, και δεν έχει την έδρα του στη νησίδα Φάρο αλλά στη Μέμφιδα!
Μάλιστα, όπως αναφέρει, αντί για τη μαγική και μαντική ικανότητα, ο Πρωτέας έχει τη δύναμη να προστατεύει τους αδικημένους.
Μία παράδοση αναφέρει ότι εκεί, στη Μέμφιδα, οι υποτακτικοί του, πριν ξεσπάσει ο Τρωικός Πόλεμος, του φέρνουν, σπρωγμένο από τους ανέμους στα νερά της επικράτειάς του, υπόδικο τον Πάρη, που έχει κλέψει την Ελένη και τους θησαυρούς του Μενέλαου.
Ο Πρωτέας επιτρέπει στον Πάρη να φύγει, γιατί δεν θέλει να σκοτώνει τους ξένους που πατούν το έδαφος της χώρας του, αλλά του κρατά την Ελένη και τους θησαυρούς, για να τα αποδώσει στον αδικημένο.
Ο Πάρης επιστρέφει στην Τροία, σε λίγο φτάνουν εκεί και οι 'Ελληνες, ζητούν την Ελένη, οι Τρώες τους απαντούν ότι δεν την έχουν, οι Έλληνες νομίζουν ότι τους κοροϊδεύουν, αρχίζει ο πόλεμος, οι Έλληνες κυριεύουν την Τροία, μαθαίνουν την αλήθεια και τότε ο Μενέλαος κατεβαίνει στην Αίγυπτο, γίνεται δεκτός με καλοσύνη από τον Πρωτέα, παίρνει πίσω τη γυναίκα και τους θησαυρούς του και επιστρέφει δικαιωμένος στο βασίλειο του.

Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΕΡΓΟ ΣΥΝΝΕΦΟ!..

Σύμφωνα με όσα διαβάζουμε στην «Ελένη» του Ευριπίδη ο Πρωτέας έχει πεθάνει και στον θρόνο τον έχει διαδεχτεί ο γιος του, ο Θεοκλύμενος, ενώ η Ελένη βρίσκεται ακόμα στην Αίγυπτο, όπου όμως δεν την έχει μεταφέρει ο Πάρης και δεν του την έχει κρατήσει ο Πρωτέας, αλλά την έχει μεταφέρει ο Ερμής με εντολή των θεών, που την εμπιστεύονται στον Πρωτέα, ενώ στον Πάρη αφήνουν να πάρει και να μεταφέρει στην Τροία ένα ομοίωμα από σύννεφο!
Έτσι όπως εξελίσσεται η τραγωδία, η Ελένη βρίσκεται σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση, καθώς αντιμετωπίζει τις επίμονες προτάσεις του νέου βασιλιά, που θέλει να την κάνει γυναίκα του, και καταφεύγει στον τάφο του Πρωτέα, ζητώντας την προστασία του.
Εκεί –πάντα κατά τον Ευριπίδη- τη βρίσκει ο Μενέλαος, που έχει ξεπέσει καραβοτσακισμένος, γίνεται η αναγνώριση, αλλά το ζευγάρι περνά τον έσχατο κίνδυνο, γιατί ο Θεοκλύμενος, αντίθετα από τον πατέρα του, θανατώνει όλους τους ξένους που θα τύχει να πατήσουν το έδαφος της επικράτειας του.
Τότε παρεμβαίνει η Ειδοθέα ή Θεονόη, η σοφή κόρη του Πρωτέα, που, επινοητική και πρόθυμη, όπως πάντα, παραστέκεται στο ζευγάρι και καταστρώνει το σχέδιο της φυγής τους!

ΛΑΪΚΗ ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΜΑΓΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΥΝΑΜΗ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ!

Κατά τον ιστορικό αναλυτή (4), ανάμεσα στα πνεύματα του νερού ο Πρωτέας είναι μια μορφή με σημασία θεμελιακή, όχι μόνο για τη λαϊκή πίστη και τη μαγεία, αλλά και για τον κοσμογονικό μύθο, που οδηγεί στη γέννηση της επιστημονικής σκέψης.Τόσο το όνομα του Πρωτέα, που σημαίνει τον Πρώτο, δηλαδή τον Πρωτογέννητο, όσο και η παροιμιώδης ικανότητα του να παίρνει όποια μορφή ήθελε, αφήνουν να διαφανεί κάποια πανάρχαια κοσμογονική αντίληψη από μια «πρώτη» μορφή στη γενετική διαδικασία του κόσμου: Μορφή που γεννά όλες τις άλλες μορφές που συνθέτουν τον κόσμο, δηλαδή μια πρώτη μορφή ύλης, που δικές της μεταμορφώσεις αποτελούν όλες οι άλλες μορφές του κόσμου!
Και όχι μόνον!
Η αυθεντικότητα αυτής της κοσμογονικής αντίληψης γύρω από τη μορφή του Πρωτέα στηρίζεται στην πρωιμότατη εμπειρική διαπίστωση της γεννητικής δύναμης του νερού! (5)
Αντιλαμβάνεται κανείς τις πρώτες επιστημονικές παρατηρήσεις των πανάρχαιων Ελλήνων, που έβλεπαν την γενεσιουργό δύναμη του ύδατος, το οποίο, ως γνωστόν, διαθέτει μία από τις πιο μεγάλες και κινητήριες δυνάμεις της φύσεως, όπως είναι το υδρογόνο, που κατά κόρον χρησιμοποιούν σήμερα οι επιστήμονες της γης!

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΔΑΙΜΩΝ ;

Τελειώνοντας με τον Πρωτέα, μη λησμονήσουμε να πούμε ότι, αρχικά, κατά τον ιστορικό αναλυτή (6) τον Πρωτέα πρέπει να τον φαντάζονταν σαν «πρώτο» δαίμονα, που δεν όφειλε τη γέννησή του και την ύπαρξή του σε άλλα, προγενέστερα όντα. Οι παραδόσεις αναφέρουν, ότι ο Πρωτέας ήταν γιος του Δία ή του Ποσειδώνα, του δεύτερου μάλιστα και υπηρέτης, με την εντολή να βόσκει τις φώκιες του, δεν ανήκουν στον αρχικό μύθο του Πρωτέα, αλλά δηλώνουν κατοπινές προσπάθειες να συνδεθεί ένα πανάρχαιο πνεύμα με τους νεότερους κυρίαρχους θεούς και την επίσημη θρησκεία των Ελλήνων.
Όπως ήδη έχουμε πει, ως τόπο καταγωγής του Πρωτέα οι αρχαίοι θεωρούσαν την περιοχή της Χαλκιδικής ή τη νησίδα Φάρο στις εκβολές του Νείλου. Την πρώτη ίσως επειδή ήταν από τις πιο πλούσιες σε θαλάσσια ζωή• τη δεύτερη ίσως επειδή τα αφρικανικά παράλια σήμαιναν το ανατολικό όριο του γνωστού κόσμου, όπως οι Ηράκλειες Στήλες, στο Γιβραλτάρ, σήμαιναν το δυτικό όριο.
Αυτός και ο λόγος που οι Μεσογειακοί φαντάζονταν τον Πρωτέα στην απόμακρη Ανατολή, όπως φαντάζονταν τον Άτλαντα στην απόμακρη Δύση!

ΤΡΙΤΩΝΑΣ

Κατά την αρχαία ελληνική μυθολογία, ο Τρίτων ήταν ένα θαλάσσιο ον, γιος του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης. Εκτός από τον Τρίτωνα υπήρχε και ολόκληρη κατηγορία Τριτώνων, δαιμόνων της θάλασσας, που αποτελούσαν μέλη της συνοδείας του Ποσειδώνα: παριστάνονταν με το κάτω μέρος του σώματος σε σχήμα ψαριού.
Τον Τρίτωνα τιμούσαν ιδιαίτερα στην Αττική και στη Βοιωτία και πίστευαν πως ήταν εκείνος που ανατάραζε τη θάλασσα. Επίσης τον επικαλούνταν ως βοηθό για ένα καλό ψάρεμα ή για ένα καλό ταξίδι.(7)
Εάν διαβάσουμε τώρα την αρχαία ελληνική ή παρατηρήσουμε τις εικαστικές τέχνες των αρχαίων, ο Τρίτων - ή οι Τρίτωνες (8) - , παρουσιαζόταν σαν γιος του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης, πάντα στη συνοδεία τους, επιφορτισμένος μάλιστα με πολλά πράγματα:
Άλλοτε για να φροντίζει τα άλογα και το αμάξι του Κυρίου τωνn Υδάτων, όπως ήταν ο Ποσειδώνας!
Άλλοτε να φυσά μέσα στα κογχύλια και ναn γεμίζει το πέλαγος με όμορφους ήχους!
Άλλοτε να κολυμπά ανάμεσα στιςn Νηρηίδες και να ερωτοτροπεί μαζί τους!
Άλλοτε να μεταφέρει στη ράχη τουn κάποια από τις ευνοούμενές του!
Άλλοτε να δέχεται τους 'Ερωτες πάνω στην ψαρίσια ουρά του!
Άλλοτε να καλωσορίζει την αναδυόμενη Αφροδίτη ή να σέρνειn την αχιβάδα της!
Άλλοτε να συνοδεύει τιμητικά τον Δία, που μεταμορφωμένοςn σε ταύρο μεταφέρει στη ράχη του την Ευρώπη, ή να οδηγεί τη Λητώ στη Δήλο για να γεννήσει τον Απόλλωνα και την Άρτεμη!

ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΣ ΘΙΑΣΟΣ Η ΑΡΧΕΓΟΝΗ ΔΥΝΑΜΗ;

Πάντα ταύτα αν σκεφθούμε το γεγονός, ότι ακόμα πιο συχνά οι αρχαίοι απεικόνιζαν τον Τρίτωνα πάνω σε σαρκοφάγους, σε σκηνές ευφρόσυνης γιορτής και ερωτικής ευτυχίας μέσα στα ειρηνικά πελάγη, ανάμεσα σ' έναν θαλασσινό θίασο, αντίστοιχο στον στεριανό θίασο του Διονύσου, να προμηνύει στους ζωντανούς την χαρά που περιμένει τον νεκρό στην άλλη ζωή, στα λεγόμενα «Νησιά των Mακάρων»!..
Κατά τον ιστορικό αναλυτή (9), όλα τα παραπάνω έχουν πάρα πολύ περιορισμένη σχέση με την αρχική φυσιογνωμία του θαλάσσιου δαίμονα, που, όπως και ο Πρωτέας, ήταν μια αρχέγονη φυσική δύναμη, ικανή για πολλά πράγματα, όπως για παράδειγμα:
Να ξεσηκώνει τρικυμίες!n
Να μετακινείn νησιά!
Να παλεύει με θεριά!n
Να αρπάζει νέους και νέες από τη χαρά τηςn ζωής!
Ο Τρίτωνας ήταν ένα πνεύμα, που δύσκολα οι ναυτικοί μπορούσαν να μαντέψουν τη θέλησή του και που, με τη δύναμη του να μεταμορφώνεται, γινόταν ιδιαίτερα επικίνδυνο και ακαταπόνητο στην πάλη, τόσο, που μόνο ο Ηρακλής τόλμησε να παλέψει μαζί του και κατόρθωσε να το εξαναγκάσει να του δείξει το δρόμο προς την άκρη του κόσμου, όπου ήταν το περιβόλι των θεών με τα μήλα των Εσπερίδων!

ΤΡΙΑΔΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ;
Είναι γεγονός ότι το όνομα του Τρίτωνα δεν ξέρουμε αν είναι μία απλή σύμπτωση ή θεωρείται απλώς ομόηχο με το «τρίτος», όπως και το όνομα του Πρωτέα ομόηχο με το «πρώτος».
Ονόματα όπως: Τρίτων, Τριτώ, Τριτεία, Τριτωνίς, Τριτογένεια, Αμφιτρίτη είναι ονόματα που συνδέονται με λίμνες, ποτάμια, κεφαλόβρυσα, παραθαλάσσιες ή παραποτάμιες πόλεις σ’ ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, κι αυτό μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι η λέξη Τρίτων στη γλώσσα των Προελλήνων σήμαινε το νερό ή κάτι σχετικό με αυτό (10).

ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΥΣΑΝΙΑ!..

Παρά ταύτα, υπάρχει μία μαρτυρία του Παυσανία (11), ότι στην Τανάγρα και στη Ρώμη είδε μέσα σε ναούς θαλάσσια κήτη ταριχευμένα, κάποιο είδος ρίνας, που το παρουσίαζαν στους προσκυνητές ως μούμια, σώμα νεκρό, όχι ομοίωμα, του Τρίτωνα, μας επιτρέπει να εισχωρήσουμε στην πιο μακρινή και στην πιο σκοτεινή εποχή της πίστης των θαλασσινών στο φοβερό στοιχειό του νερού και να δούμε με τα ίδια μας τα μάτια ολόσωμο το θεό μπροστά μας, όπως τον έβλεπαν οι προϊστορικοί πρόγονοί μας, προτού η ποίηση και η φιλοσοφία αλλοιώσουν τη φυσιογνωμία του (!!)
Τι σημαίνει αυτό;
Κατά την ταπεινή άποψη του γράφοντος, το θέμα αυτό έχει να κάνει με την θεωρία του Ευήμερου (12), που λέει ότι οι αρχαίοι θεοί ήσαν κι αυτοί κοινοί θνητοί, που είχαν φυσικό τέλος, αλλά θεοποιήθηκαν στην πορεία του χρόνου!.. (13).
Τι γράφει, όμως, ο ιστορικός αναλυτής;
«Οι πανάρχαιες μαγικές πράξεις των θαλασσινών — όταν π.χ. έχυναν κρασί στη θάλασσα για να εξευμενίσουν το δαίμονα να κάνει γαλήνη, να επιτρέψει την επιτυχία του ταξιδιού και να μην πάρει στο βυθό ανθρώπους, ζώα και πράγματα —σε συνδυασμό με την εξάπλωση της λατρείας του Διονύσου, οδήγησαν στο μύθο ότι ο Τρίτων αγαπούσε το κρασί, ότι άρπαζε τις γυναίκες που κατέβαιναν στη θάλασσα για καθαρμούς σχετικούς με τα διονυσιακά όργια, ότι γι’ αυτό ο θεός πήγε και τον βρήκε, πάλεψε μαζί του και τον νίκησε ή και τον σκότωσε, ακόμα και ότι οι πιστοί του Διονύσου στην Τανάγρα, όπου διατηρούσαν ως σώμα του θεού το ταριχευμένο κήτος, -του έστησαν ενέδρα και, όταν φάνηκε στην ακρογιαλιά, κατάφεραν να εκμεταλλευτούν την αγάπη του για το κρασί, τον μέθυσαν, και όταν τον είδαν να κοιμάται ξαπλωμένος στην αμμουδιά, πήγαν και του πήραν το κεφάλι.
Ποιητές, όπως ο Πίνδαρος και ο Απολλώνιος ο Ρόδιος, που συνδέονταν με τους βασιλιάδες της Κυρήνης και είχαν λόγους να λαμπρύνουν την ιστορία της Θήρας και της αποικίας της στα αφρικανικά παράλια, δίνουν έμφαση στο μύθο ότι οι Αργοναύτες, στην επιστροφή τους από την Κολχίδα, χαμένοι μέσα στα τενάγη της Λιβύης και της λίμνης Τριτωνίδας, συναντήθηκαν με τον θαλάσσιο δαίμονα, που τους φανερώθηκε παίρνοντας τη μορφή του τοπικού βασιλιά Ευρύπυλου — κατά μια εκδοχή του μύθου αδελφού του Πρωτέα, από την ένωση του Ποσειδώνα με την Κελαινώ. Έτσι ο Τρίτων βοήθησε τους Αργοναύτες να βρουν το δρόμο του γυρισμού και έγινε αφορμή ώστε οι μακρινοί απόγονοι τους να ιδρύσουν στα αφρικανικά παράλια την Κυρήνη»!.. (14)

ΓΛΑΥΚΟΣ

Για τον Γλαύκο πρωτάκουσα σημαντικά πράγματα όταν για πρώτη φορά βρέθηκα στην Ανθηδόνα της Βοιωτίας, ανήμερα του Αγίου Γεωργίου του 1988, για να ψάλλουμε το «Χριστός Ανέστη» και να τσουγκρίσουμε τα κόκκινα αυγά, σε ένα πανέμορφο και παμπάλαιο ξωκκλήσι, μέσα στη μαγεμένη και λουλουδιασμένη φύση, μαζί με δύο πολύ καλούς επιστήμονες, όπως ο Βασίλειος Κατσιαδράμης, πολιτικός μηχανικός, και Μιχαήλ Τζάνογλου, δικηγόρος.
Εκεί πρωτάκουσα λεπτομέρειες για τον Γλαύκο, που αργότερα διάβασα πιο διεξοδικά μέσα στην Ελληνική Μυθολογία, αφού παλιότερα οι ψαράδες έλεγαν πως ο Γλαύκος ήταν κάποιος παλιός σύντροφός τους, που άλλαξε την ανθρώπινη φύση του και έγινε θαλασσινός θεός. Και ιστορούσαν πως ο Γλαύκος μια μέρα, καθώς ψάρευε, πρόσεξε ένα από τα ψάρια που είχε πιασμένα να δαγκώνει κάποιο βότανο, να ξαναζωντανεύει και να πέφτει στο νερό• τότε δοκίμασε και ο ίδιος από το θαυματουργό βοτάνι κι αμέσως ένιωσε μέσα του να γεμίζει από δύναμη θεϊκή, πήδησε στη θάλασσα και χάθηκε στα βάθη της• οι θεοί τον κράτησαν κοντά τους σύντροφο για πάντα δικό τους!
Κατοπινές ιστορίες έλεγαν ότι το πήδημα του Γλαύκου στο νερό ήταν από απελπισία που οι θεοί τον έκαναν αθάνατο χωρίς να του χαρίσουν και αιώνια νιάτα, ή που δεν μπορούσε να αποδείξει στους συντρόφους του πως μια πηγή στον τόπο τους κάνει τον άνθρωπο αθάνατο, ή, τέλος, από αγάπη για τον Μελικέρτη, που πριν από τον Γλαύκο είχε αλλάξει την ανθρώπινη φύση του, πηδώντας στο νερό, και είχε γίνει ο θαλασσινός θεός Παλαίμων.
Μερικές από τις παραδόσεις της Εύβοιας και της Βοιωτίας, της Δήλου και της Νάξου, του Ταινάρου και της Κορίνθου, της Αιτωλίας και των Ιβήρων αναφέρουν ότι ο Γλαύκος είχε παππού τον Λάρυμνο και γονείς τον Ανθηδόνα και την Αλκυόνη ή τον Πόλυβο και την Εύβοια ή τον Κοπέα και την Εύβοια ή τον Ποσειδώνα και κάποια Ναϊάδα.
Άλλοι θρύλοι θέλουν τον Γλαύκο ερωτευμένο με την Ύδνα, κόρη του περίφημου δύτη Σκύλλου, και τη Σύμη, που την πήρε μαζί του και κατοίκησε το νησί που έχει σήμερα το όνομα της.
Τέλος, βγαίνουν πολλές ιστορίες για άτυχους έρωτες του Γλαύκου, όπως για παράδειγμα, με την όμορφη Σκύλλα, που όταν τον περιφρόνησε, αυτός επικαλέστηκε τη μαγική δύναμη της Κίρκης ή του Ποσειδώνα για να τη μεταμορφώσει σε τέρας•.
Άλλος έρωτας;
Με την Αριάδνη στη Νάξο, όπου τον πρόφτασε, όμως, ο μέθυσος Διόνυσος!..

ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΦΗΤΗΣ!..

Παρακολουθώντας τις σκέψεις του ιστορικού αναλυτή (15), θα συμφωνήσουμε κι εμείς ότι, τον Γλαύκο, ως θαλασσινό θεό, οι αρχαίοι Έλληνες τον φαντάζονταν σαν κήτος ή με ανθρώπινη μορφή αλλά με φύκια και όστρακα ριζωμένα πάνω στο σώμα του, συντροφιά με το φίλο του τον Μελικέρτη, στη συνοδεία του Νηρέα, κοντά στις Αλκυόνες και τις Νηρηίδες και τα άλλα πνεύματα του νερού!
Γεγονός είναι ότι οι ναυτικοί πίστευαν πως ο Γλαύκος είχε πάρει από τους θεούς το χάρισμα να προφητεύει, μάλιστα όχι μόνο σχετικά με τα ταξίδια, τους καιρούς και τους κινδύνους, αλλά και για το μέλλον γενικά, και έλεγαν πως ο Απόλλων τη μαντική την τέχνη του από τον Γλαύκο την είχε διδαχτεί.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι όλοι σχεδόν οι ποντοπόροι και οι ψαράδες τον τιμούσαν και τον αγαπούσαν πάρα πολύ, ενώ τον ένιωθαν δικό τους και λογάριαζαν στη βοήθειά του στις δύσκολες στιγμές τους.
Σημαντική είναι η πληροφορία ότι από σεβα¬σμό τον Γλαύκο τον έλεγαν «Γέροντα» ή «Γέρο θαλασσινό», και πολλοί όρμοι του τόπου μας, που ως τα χρόνια μας λέγονται «Του Γέροντα», είναι για τον Γλαύκο, στις περιπτώσεις βέβαια που δεν είναι για τον Τρίτωνα, τον Φόρκυ ή τον Νηρέα.
Μάλιστα πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν ακόμη ότι ο Γλαύ¬κος τουλάχιστον μια φορά το χρόνο περνούσε απ' όλα τα νησιά κι απ’ όλα τα λιμάνια του κόσμου, για να μη στερήσει από κανέναν την αγάπη του και την καλο¬σύνη του. *

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Βλέπε «Ελληνική Μυθολογία», 2ος τόμος: «Οι θεοί», Εκδοτική Αθηνών.
2. Όπως παραπάνω
3. Βλέπε: Εγκυκλοπαίδεια «Δομή».
4. Βλέπε «Ελληνική Μυθολογία», 2ος τόμος: «Οι θεοί», Εκδοτική Αθηνών
5. Γι' αυτό ο μύθος του Πρωτέα έγινε στα ιστορικά χρόνια έξοχο ερέθισμα για να πλέξουν οι φιλόσοφοι ένα πλήθος από αλληγορίες!
6. Βλέπε «Ελληνική Μυθολογία», 2ος τόμος: «Οι θεοί», Εκδοτική Αθηνών
7. Βλέπε: Εγκυκλοπαίδεια «Δομή».
8. Ένας πολλαπλασιασμός που έγινε για να υπάρχει στη θάλασσα το αρσενικό αντίστοιχο στις Νηρηίδες, όπως στη στεριά οι Κένταυροι και οι Σάτυροι ήταν το αρσενικό αντίστοιχο στις Νύμφες• μάλιστα στις εικαστικές τέχνες η ιδέα επιβλήθηκε και από την ανάγκη διακοσμητικής συμμετρίας
9. Βλέπε «Ελληνική Μυθολογία», 2ος τόμος: «Οι θεοί», Εκδοτική Αθηνών.
10. Αργότερα, όπως γράφει και ο ιστορικός αναλυτής, για να συνδέσουν με τους μεγάλους θεούς των Ελλήνων το πανάρχαιο πνεύμα της θάλασσας, που η δύναμη του ήταν πάντα αμείωτη στη λαϊκή συνείδηση, έλεγαν ότι ο Τρίτων, αν δεν ήταν γιος κάποιας σπουδαίας νύμφης, είχε γονείς τον Ποσειδώνα και την Αμφιτρίτη ή τον Ωκεανό και την Τηθύν, παππού τον Νηρέα και αδελφό τον Ευρύπυλο, από την ένωση του Ποσειδώνα με την Κελαινώ. 'Ελεγαν ακόμα ότι ο Τρίτων με την Εκάτη είχε κάνει κόρη την Κραταίιδα, τη μητέρα της Σκύλλας, ή ότι ο ίδιος ήταν πατέρας και της Σκύλλας και της Αθηνάς, που γι' αυτό την έλεγαν και Τριτογένεια, δηλαδή γεννημένη από τον Τρίτωνα.
11. Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις Θ΄ 20-21
12. Ευήμερος: (Μεσσήνη 340 – 260; π.Χ.). Φιλόσοφος. Έγραψε το περίφημο έργο Ιερός Λόγος, Ιερά Αναγραφή, στο οποίο αφηγείται ένα ταξίδι του στο νησί Παγχαία του Ινδικού ωκεανού: όταν έφτασε στην πρωτεύουσα Πάναρα, σύμφωνα με την αφήγησή του, είδε μια χρυσή στήλη στον ναό του Δία με ιερογλυφική επιγραφή που ανέφερε τα κατορθώματα του Ουρανού, του Κρόνου και του Δία, τριών αρχαιότατων βασιλιάδων της Παγχαίας.
13. Στο παραπάνω έργο, από το οποίο έχουν διασωθεί ελάχιστα αποσπάσματα, ο Ευήμερος, συνεχίζοντας μια μακρά παράδοση θρησκευτικής κριτικής, εξέθεσε τις απόψεις του σχετικά με τους θεούς, οι οποίοι, όπως πίστευε, δεν είναι παρά άνθρωποι θεοποιημένοι (θεοί επίγειοι) ή προσωποποιήσεις των φυσικών φαινομένων (ουράνιοι θεοί).
14. Βλέπε «Ελληνική Μυθολογία», 2ος τόμος: «Οι θεοί», Εκδοτική Αθηνών
15. Όπως παραπάνω.
16. Ο ιστορικός αναλυτής λέγει ότι αν και άγνωστος ο Γλαύκος στην ποίηση του Ομήρου και του Ησιόδου, όλα τα στοιχεία του μύθου και της λατρείας του συγκλίνουν στην άποψη ότι πρόκειται για ένα κεφάλαιο της προολυμπιακής θρησκείας: η μεταμόρφωσή του με το θαυματουργό βοτάνι, όπως και η μεταμόρφωση της Σκύλλας με ανάλογο τρόπο, η μαντική ικανότητα του, το πήδημα του στο νερό και η σύνδεση του με τα πνεύματα της θάλασσας, μας οδηγούν στη μαγεία και στις εμπειρίες του προελληνικού κόσμου.

Το είδαμε εδώ

Ανακαλύπτω

 ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΤΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΣΑΣ

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Pinterest

 ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 

ΣΤΟ FACEBOOK Ή ΣΤΟ BLOGGER👇

You Might Also Like

ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

« PREV

NEXT »