Σημαντικός πρωταγωνιστής δύο πρόσφατων συγκρούσεων - στη Λιβύη και στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ - αναδείχθηκε όχι κάποια προσωπικότητα, αλλά ένα μη επανδρωμένο εναέριο όχημα (UAV), ή drone, το οποίο ονομάζεται Bayraktar TB2 και κατασκευάστηκε από την Baykar, τουρκική εταιρεία στην οποία ο γαμπρός του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, Σελτζούκ Μπαϊρακτάρ, υπηρετεί ως επικεφαλής τεχνικός αξιωματούχος.
Στη Λιβύη to 2019, το TB2 σημείωσε κάποιες επιτυχίες εναντίον ενός πολυθρύλητου ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος, του Pantsir, βοηθώντας την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση του Φαγέζ Αλ Σάρατζ να κρατήσει την Τρίπολη ενάντι της επίθεσης του στρατηγού Χαλίφα Χαφτάρ, ο οποίος είχε εξοπλιστεί με το συγκεκριμένο ρωσικό σύστημα.
Στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αυτό το φθινόπωρο, το ίδιο drone έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε συντριπτικά πλήγματα κατά των αρμενικών αρμάτων μάχης, του πυροβολικού και - ξανά - εναντίον ορισμένου ρωσικού αντιαεροπορικού εξοπλισμού.
Βοήθησε στην επίτευξη μιας αποφασιστικής νίκης για το Αζερμπαϊτζάν και μιας ειρηνευτικής συμφωνίας, με τη μεσολάβηση της Μόσχας, μέσω της οποίας επέστρεψε στο Αζερμπαϊτζάν το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών που η χώρα είχε απολέσει σε προηγούμενο πόλεμο, τη δεκαετία του 1990.
Ο κομβικός ρόλος των drone
Το ότι τα UAV μπορούν να παίξουν τόσο ορατό ρόλο στους σύγχρονους πολέμους αποτελεί μεγάλο μέρος της ελκυστικότητάς τους. Όπως επισημαίνει η Ουλρίκε Φράνκε του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τις Διεθνείς Σχέσεις, της οποίας ο τομέας εμπειρογνωμοσύνης περιλαμβάνει τον πόλεμο με χρήση drone, "το να χρησιμοποιεί κανείς drone είναι σαν να έχει μαζί του ένα συνεργείο κινηματογράφησης".
Τα πλάνα τα οποία τραβούν τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη καθώς επιτίθενται συχνά χρησιμοποιούνται από κυβερνήσεις για προπαγανδιστικούς σκοπούς και είναι πολύ πιο πειστικά σε σχέση με τους συνηθισμένους αντικρουόμενους ισχυρισμούς των εμπολέμων κάθε σύρραξης. Ανεξάρτητοι παρατηρητές τα χρησιμοποιούν προκειμένου να επαληθεύουν τις εκθέσεις τους.
Ένα ακόμη μεγαλύτερο πλεονέκτημα, ωστόσο, προέρχεται από το πώς η Τουρκία και οι σύμμαχοί της - η κυβέρνηση Αλ Σάρατζ και το καθεστώς του Αζερμπαϊτζάν του προέδρου Ιλχάμ Αλίγεφ - χρησιμοποίησαν τα drone για να διαταράξουν την ισορροπία άμυνας - επίθεσης επί του πεδίου της μάχης.
Είτε συμφωνείτε είτε όχι με τη θεωρία ότι οι πόλεμοι διεξάγονται όταν το κόστος της επίθεσης είναι πολύ χαμηλότερο από το κόστος της άμυνας, είναι τόσο διαισθητικά σαφές όσο και πειραματικά αποδεδειγμένο ότι η απώλεια ενός drone - ή και δύο ή τριών, είναι λιγότερο επώδυνη και έχει χαμηλότερο κόστος από το να χάσει κανείς ένα άρμα μάχης ή ένα επανδρωμένο αεροσκάφος.
Η αποστολή drone στη μάχη μοιάζει αρκετά με παιχνίδι σε υπολογιστή - και πράγματι, οι παίκτες τέτοιων computer games μπορεί να αποδειχθούν καλύτεροι χειριστές UAV σε σχέση με εκπαιδευμένους πιλότους. Και στους δύο πολέμους, της Λιβύης και του Καραμπάχ, οι χειριστές drone αναλάμβαναν πολλούς κινδύνους προκειμένου να ανακαλύψουν τα τρωτά σημεία της αντίπαλης πλευράς, χωρίς να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για το εάν θα έχαναν ένα ή δύο UAV κατά τη διαδικασία.
Η αλλαγή της ισορροπίας άμυνας - επίθεσης
Εκτός των σχετικά δαπανηρών TB2 - η τιμή τους κυμαίνεται σε αρκετά εκατομμύρια δολάρια ανά τεμάχιο, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται τα κόστη των κέντρων ελέγχου - το Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποίησε σχεδόν οτιδήποτε μπορούσε να πετάξει, συμπεριλαμβανομένων των παλαιών σοβιετικών αγροτικών αεροπλάνων An-2, με μετατροπή των πάντων σε UAV. Αγόρασε επίσης drone - καμικάζι από το Ισραήλ.
Αυτή η χρήση σχετικά αναλώσιμων drones έχει δημιουργήσει μια ισορροπία άμυνας-επίθεσης σε πραγματικούς πολέμους η οποία θυμίζει περισσότερο συνθήκες κυβερνοχώρου, όπου ο επιτιθέμενος έχει ένα ξεχωριστό πλεονέκτημα κόστους (αν και ορισμένοι υποστηρίζουν ότι αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή οι αμυνόμενοι δεν είναι αρκετά ευκίνητοι). Το να παίζεις whack-a-mole εναντίον drones μοιάζει αρκετά με το να κυνηγάς χάκερ.
Η στροφή προς μια πραγματικότητα τύπου PlayStation δεν αναμορφώνει απαραίτητα υποθετικές συγκρούσεις μεταξύ μεγάλων στρατιωτικών δυνάμεων. Η υπεροχή στα παραδοσιακά αεροσκάφη μπορεί ακόμη και σήμερα να υπερνικήσει το πλεονέκτημα των drone. Το αμυντικό λόμπι ενδιαφέρεται να συνεχίσει να κατασκευάζει και να πωλεί ακριβά επανδρωμένα αεροσκάφη, ενώ οι ΗΠΑ και η Ρωσία θα συνεχίσουν να τα αγοράζουν και να τα αναβαθμίζουν λόγω της εμβέλειας των αεροπλάνων και της καταστροφικής τους δύναμης.
Όμως, όπως επισημαίνει η Φράνκε, "για μικρότερα κράτη, τα οποία ναι μεν διαθέτουν αεροπορικές δυνάμεις, έχουν ωστόσο περιορισμένο αριθμό αεροσκαφών - όπως συμβαίνει τόσο με την Αρμενία όσο και με το Αζερμπαϊτζάν - τα drone είναι πολύ σημαντική συνεισφορά, καθώς ενισχύουν τις εναέριες δυνατότητες".
Οι "πονοκέφαλοι" για τις μεγάλες δυνάμεις
Τα drone, ωστόσο, μπορούν να αποτελέσουν ενόχληση και για τις μεγάλες δυνάμεις - απλώς ρωτήστε τη Ρωσία. Ο καθένας μπορεί να κατασκευάσει ένα drone, όπως απέδειξαν οι ισλαμιστές μαχητές στη Συρία, όταν έστειλαν πλήθος πρωτόλειων UAV εναντίον της ρωσικής βάσης στο Χμεϊμίμ, το 2018. Η επίθεση αναχαιτίστηκε, ωστόσο κατέστησε σαφές ότι λιγότερο προστατευμένοι στόχοι θα μπορούσαν να χτυπηθούν με παρόμοιο τρόπο.
Η ανάδυση του drone δημιούργησε επίσης πρόβλημα για τη Ρωσία, σπέρνοντας αμφιβολίες για τα αντιαεροπορικά της συστήματα - μία από τις μεγαλύτερες αμυντικές εξαγωγές της χώρας. Η Αρμενία πόνταρε σε αυτά τα προϊόντα (αν και ίσως όχι στα καλύτερα ή στα πιο σύγχρονα) και έχασε. Αφότου το Pantsir αντιμετώπισε πρόβλημα στη Λιβύη, η επίσημη εβδομαδιαία εφημερίδα του ρωσικού στρατού Zvezda αρνήθηκε την ταπεινωτική ευπάθεια του Pantsir έναντι των τουρκικών drone.
Ακόμη και στη διάψευσή της, ωστόσο, παραδέχθηκε ότι το αντιαεροπορικό αυτό σύστημα να έχει μια "τυφλή ζώνη" στην οποία ένας αντίπαλος θα μπορούσε να μάθει να διεισδύει.
Η ρωσική προπαγανδιστική μηχανή προσπάθησε να καθησυχάσει τον λαό της και τους πελάτες της ρωσικής αμυντικής βιομηχανίας, ότι η χώρα διαθέτει απάντηση στην απειλή των UAV. Διάφοροι ιστότοποι έχουν διαδώσει ιστορίες σχετικά με τη χρήση του συστήματος ηλεκτρονικού πολέμου Krasukha-4, το οποίο φέρεται να βοήθησε την Αρμενία να αποφύγει μια ολοκληρωτική ήττα.
Το Krasukha, το οποίο αναπτύχθηκε για πρώτη φορά στη Συρία το 2015, μπλοκάρει ραντάρ και σήματα GPS, καθώς και άλλες ηλεκτρονικές επικοινωνίες. Θεωρητικά, μπορεί να αχρηστεύσει τα drone. Το εάν χρησιμοποιήθηκε πραγματικά στον πόλεμο του Καραμπάχ δεν έχει επιβεβαιωθεί ποτέ επισήμως. Ο στρατηγός Μόβσες Χακομπιάν, κορυφαίος Αρμένιος στρατιωτικός αξιωματούχος ο οποίος παραιτήθηκε μετά την ήττα, δήλωσε ότι η Αρμενία κατάφερε να αναχαιτίσει τα Bayraktar TB2 για τέσσερις ημέρες, όταν της δόθηκε η δυνατότητα χρήσης ενός διαφορετικού, νεότερου ρωσικού συστήματος ηλεκτρονικού πολέμου, του Pole-21, το οποίο οι αρμενικές δυνάμεις έλαβαν για πρώτη φορά από τον ρωσικό στρατό πέρσι.
Ωστόσο, μολονότι η Ρωσία έχει δώσει έμφαση στην ανάπτυξη της ικανότητάς της για έναν τέτοιου τύπου ηλεκτρονικό πόλεμο, η αποτελεσματικότητά της τελευταίας ενάντια σε τακτικές τις οποίες χρησιμοποιεί η Τουρκία και οι σύμμαχοί της είναι ασαφής. Το μπλοκάρισμα σημάτων και ηλεκτρονικών επικοινωνιών θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ακόμη ένα παιχνίδι whack-a-mole.
Η όρεξη των "μικρών" ανοίγει
Οι Ουκρανοί, για παράδειγμα, βλέπουν κάποιες δυνατότητες στη χρήση αεροσκαφών ενάντια στις δυνάμεις που υποστηρίζονται από τη Ρωσία. Πέρυσι, η Ουκρανία υπέγραψε συμφωνία 69 εκατομμυρίων δολαρίων με την Baykar για την αγορά έξι TB2, εξοπλισμού ελέγχου και πυρομαχικών.
Σύμφωνα με πληροφορίες, η Ουκρανία συνεργάζεται τώρα με την τουρκική εταιρεία για την έναρξη παραγωγής στην ίδια τη χώρα. Το παράδειγμα της επιτυχούς επίθεσης του Αζερμπαϊτζάν στο Καραμπάχ αποτελεί έμπνευση για τους ηγέτες της Ουκρανίας, οι οποίοι δεν έχουν παραιτηθεί από την ανάκτηση των ανατολικών της χώρας τους, που αυτή τη στιγμή ελέγχονται από φιλορώσους αποσχιστές.
Η Ρωσία, ωστόσο, δεν είναι η μόνη μεγάλη στρατιωτική δύναμη που πρέπει να ανησυχεί για τον πολλαπλασιασμό των drone. Κάθε χώρα ή στρατιωτικό μπλοκ που διεξάγει επιχειρήσεις στο εξωτερικό και εμπλέκεται σε τοπικές συγκρούσεις πιθανότατα θα πρέπει να αντιμετωπίσει την συγκεκριμένη αυξανόμενη απειλή.
Σύμφωνα με μελέτη του Μάικλ Χόροβιτς του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανία και συνεργατών του, από τις 22 χώρες που διαθέτουν σήμερα οπλισμένα drones, 19 τα έχουν αποκτήσει από το 2010 και 14 από το 2014 και εξής, τα περισσότερα από αυτά χάρη στο "σοκ εφοδιασμού" το οποίο προκάλεσε το 2011 η είσοδος της Κίνας στη συγκεκριμένη αγορά.
Περισσότερες από 20 άλλες χώρες επιδιώκουν να αποκτήσουν αυτή τη δυνατότητα, σύμφωνα με τον Χόροβιτς. Είναι, μεταξύ άλλων, επιδίωξη της απόκτησης κύρους: τα drones είναι συνώνυμα της τεχνολογικής καινοτομίας.
Η παρέμβαση στα θανατηφόρα computer games του αύριο θα μπορούσε να αποδειχθεί ντροπιαστική ή και κάτι περισσότερο για τους μεγάλους παίκτες. Και, εάν η θεωρία της ισορροπίας επίθεσης-άμυνας είναι σωστή, τέτοιες παρεμβάσεις θα απαιτούνται πιο συχνά: η εξαπόλυση επίθεσης δεν είναι πλέον τόσο τρομακτική ή τόσο ακριβή όσο ήταν στο παρελθόν.
